Rusland in 2015 (1): algemene ontwikkelingen

René Does

Als vervolg op vier eerdere series op deze site, over de ontwikkelingen in Rusland in de jaren 2011 en 2012, 2013, 2014 en de ontwikkelingen in het eerste decennium van deze eeuw, start nu een serie over de ontwikkelingen in Rusland in 2015. De serie wordt weer gemaakt op basis van de speciale dikke eindejaarsbijlage van de kwaliteitskrant Nezavisimaja Gazeta (Onafhankelijke Krant), van 30 december 2015.

De redactie van Nezavisimaja Gazeta behandelt in de jaarlijkse bijlage veertien categorieën onderwerpen: algemene ontwikkelingen, politiek, economie, Russische regio's, 'nabije' buitenlandse politiek (de veertien andere voormalige sovjetrepublieken die al dan niet lid zijn van het Gemenebest van Onafhankelijke Staten), 'verre' buitenlandse politiek (buiten de voormalige Sovjet-Unie), maatschappij, wetenschap, militaire zaken, religie, cultuur, literatuur, kunst en televisie.

De keuzes van de redactie zijn vaak voorspelbaar, maar soms ook onverwacht. Hieronder het eerste deel, over de algemene ontwikkelingen in Rusland en de rest van de wereld.

1. Oorlog tegen ISIS. Het jaar 2015 verliep onder 'het zwarte vaandel' van de islamitische terreurorganisatie Islamitische Staat in Irak en de Levant (in Rusland heeft ISIS de afkorting 'IGIL'). ISIS is ook in Rusland een verboden terroristische organisatie, maar staat in de praktijk 'voor de deur van iedere bewoner van de planeet'.
   De 'ISIS-Archipel' kreeg territoriaal steeds vastere voet aan de grond met de verovering door de beweging van onder meer de Iraakse steden Ramadi en Mosul, de Syrische steden Raqqa en Palmyra en de Libische stad Sirte. Andere islamistische terreurorganisaties in de wereld, zoals het Nigeriaanse Boko Haram, spraken hun steun uit aan ISIS, waardoor de organisatie nu wereldwijd op ongeveer 30 'exclaves' kan rekenen.
   In Syrië beheerst ISIS inmiddels de belangrijkste oliewinningsgebieden. Met een jaarlijkse begroting van twee miljard dollar werd ISIS rijkste terroristische organisatie uit de geschiedenis.
   ISIS schokte de wereld met een reeks zware terroristische aanslagen, onder meer in Parijs (twee keer, in januari tegen de redactie van het satirische tijdschrift Charlie Hebdo en in november met een meervoudige aanslag bij het Stade de France, de concertzaal Bataclan en een café en een restaurant), in Tunesië tegen toeristen, in Beiroet, in Ankara, en ook tegen Rusland nadat dit land op 30 september bombardementen tegen ISIS-doelen in Syrië was begonnen. Op 31 oktober ontplofte boven de Sinaï-woestijn een Airbus-321 met Russische toeristen door een naar binnen gesmokkelde bom in een koffer. Hierbij kwamen alle 224 Russische inzittenden om het leven.
   De oorlog tegen ISIS leidde ook tot een sterke verslechtering van de verhoudingen met Turkije, nadat Turkije op 24 november een Russisch Soechoj-24 gevechtsvliegtuig neerschoot wegens vermeende schending van het Turkse luchtruim. Hierdoor dreigt er een 'storm in het bassin van de Zwarte Zee'.
   De oorlog tegen ISIS is geen traditionele oorlog met duidelijke fronten. Hoewel in december in Wenen diplomatiek overleg begon over beëindiging van de militaire strijd in Syrië, zal ook 2016 in het teken staan van de oorlog tegen ISIS, zo voorspelt de Nezavisimaja Gazeta: 'In het nieuwe jaar wacht ons een grote militaire campagne, die zich niet zal uiten in lokale militaire activiteiten, maar in een reële clash van beschavingen, wereldbeschouwingen, waarden en levenswijzen.'
2. Economische crisis. In 2015 kromp de Russische economie met 3,7 tot 3,9 procent. Dit was de grootste economische achteruitgang in Rusland sinds het kredietcrisisjaar 2009. De structurele zwakheden van de Russische economie werden onderstreept en versterkt door de dalende olieprijzen, de westerse sancties tegen Rusland en de economische problemen in andere landen. Ook de financiële autoriteiten van Rusland droegen hun steentje bij door via een relatief hoge rentevoet de koers van roebel te ondersteunen.
   In november was het reële inkomen van de bevolking 5,4 procent lager dan in november 2014. Russen begonnen de crisis echt te voelen via prijsstijgingen, lagere salarissen en dreigende ontslaggolven.
   De machthebbers probeerden de onrust te dempen door uitspraken te doen over het vermeende bereiken van de bodem van de crisis. Zo sprak woordvoerder Dmitri Peskov dat de Russische economie in 2015 de 'bodem van de crisis' had bereikt, president Vladimir Poetin zelf dat de 'piek van de crisis' was bereikt en minister van Economische Zaken Aleksej Oeljoekajev dat hij 'duidelijke signalen van het stoppen van de achteruitgang' zag.
3. 

   Klik op de foto om de optocht van de brigade te zien.

   Overwinningsparade. Op 9 mei vierde Rusland tijdens Bevrijdingsdag de 70ste verjaardag van de overwinning op nazi-Duitsland. Dit werd een 'grandioze' feestdag, ondanks dat westerse leiders de Overwinningsparade boycotten vanwege de door Rusland geïnitieerde onrust in Oekraïne.
   Bevrijdingsdag was een dag van echte nationale eenheid, met name door de actie 'Onsterfelijke brigade', die in 2012 spontaan was ontstaan en sindsdien jaarlijks steeds groter werd op Bevrijdingsdag. In deze actie lopen familieleden in optochten met portretten van overleden soldaten in de Tweede Wereldoorlog. In het hele land namen 12 miljoen mensen aan de actie deel, van wie 500.000 in Moskou. Aan het hoofd van de volksoptocht in Moskou liep president Poetin.
   Na 9 mei kwam er echter snel kritiek op het voornemen om van de actie 'Onsterfelijke brigade' een jaarlijks officieel fenomeen te maken. Dat zal de oorspronkelijke spontaniteit bijna zeker ondermijnen. Dit was in 2015 al waar te nemen, bijvoorbeeld door het beeld van meteen na de parades in de berm neergegooide familieportretten door deelnemers.
4. Atoomdeal met Iran. Na ruim anderhalf jaar onderhandelen werd op 14 juli in Wenen een overeenkomst gesloten tussen het 'zesmanschap' van de vijf permanente leden van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties en Duitsland met Iran over het Iraanse atoomprogramma. Kort gezegd bepaalde de overeenkomst dat Iran afzag van de eigenmachtige ontwikkeling van zijn nucleaire programma in ruil voor opheffing van de internationale economische sancties.
   Het activiteitenplan stelt eisen aan het Iraanse atoomprogramma met implementatietermijnen van acht tot vijftien jaar na 'Implementation Day' 12 januari 2016. Voor Rusland kan de overeenkomst negatieve economische gevolgen hebben als Iran de winning en export van olie in en uit het land zal verhogen, waardoor de olieprijzen op de wereldmarkt nog meer onder druk kunnen komen te staan.
5. 

   Boris Nemtsov. Foto: nemtsov.ru.

   Moord op Boris Nemtsov. In de nacht van 28 februari werd vlak bij het Kremlin, op de Bolsjoj Moskvoretski-brug over de Moskva, de bekende oppositiepoliticus Boris Nemtsov, medevoorzitter van de liberale oppositiepartij RPR-PARNAS en lid van de provincieraad van Jaroslavl, vermoord. Hoe kon dit gebeuren in het strengst beveiligde gebied van Rusland?
   Was de moord een passiemoord om het Oekraïense fotomodel Anna Doeritskaja, met wie Nemtsov over de brug liep? Was het wraak vanwege Nemtsovs harde kritiek op de islam en/of zijn conflict met de Tsjetsjeense president Ramzan Kadyrov? Of had de moord een politieke achtergrond, onder andere omdat Nemtsov aan een nieuw kritisch rapport schreef, dit keer over de annexatie van de Krim en de burgeroorlog in het oosten van Oekraïne?
   President Poetin betitelde de moord meteen als een 'provocatie' en gaf de nationale veiligheidsdiensten speciale opdracht de moord te onderzoeken en op te lossen. Er kwamen twee verdachten naar voren, maar in december waren die nog steeds niet gearresteerd, omdat zij zich of in Tsjetsjenië of ergens in het buitenland zouden verbergen. De Nezavisimaja Gazeta stelt dat Nemtsov postuum 'misschien' toch nog leider van een grote oppositiebeweging kan worden als gerechtigheid in zijn moordzaak achterwege blijft.