Stijgend, maar laag consumentenvertrouwen

Jan Limbeek

Terwijl de Russische economie weer zwarte cijfers noteert, de reële lonen stijgen en de werkloosheid laag is, beoordeelt de bevolking de economische situatie van het land en de eigen financiële omstandigheden somber. Het consumentenvertrouwen is weliswaar gestegen, maar blijft wonderlijk laag.

De lezer die bij deze constatering meteen denkt dat de statistische gegevens de economische realiteit niet correct weerspiegelen, dient zich te realiseren dat het consumentenvertrouwen in Rusland àltijd ver achter loopt bij de (statistische) werkelijkheid. In de zes kwartalen van begin 2007 tot en met half 2008 schommelde de economische groei tussen de 8 à 9 procent. Het consumentenvertrouwen bevestigde deze gunstige situatie geenszins en lag rond de nul.

Sinds het vierde kwartaal van 2008 is het consumentenvertrouwen duidelijk negatief, zoals blijkt uit de grafiek. Daar is ook te zien dat het vertrouwen voor het vierde kwartaal op rij is gestegen, van min 30 procent naar min 15 procent. In het eerste kwartaal van 2017 kwam er 3 procentpunt bij.

Het consumentenvertrouwen in Rusland is gebaseerd op een enquête onder 5.100 Russen van 16 en ouder, afkomstig uit alle delen van Rusland. De enquête wordt 4 keer per jaar gehouden: in februari, mei, augustus en november.

Het consumentenvertrouwen is een gemiddelde van vijf vragen: hoe beoordeelt u 's lands economie in het afgelopen jaar (1e deelindicator) en wat verwacht u het komende jaar (2). Is uw persoonlijke materiële situatie verbeterd in het afgelopen jaar (3) en verwacht u verbetering in het komende jaar (4). Vindt u de omstandigheden gunstig om grote aankopen te doen (5). De eerste 2 deelindicatoren gaan over het economisch klimaat, de volgende 3 over de koopbereidheid.

Er zijn vijf soorten antwoorden mogelijk: positief of negatief, enigszins positief of enigszins negatief, en neutraal (geen verandering). Voor het cijfer telt alleen het saldo van positieve en negatieve antwoorden mee, waarbij de enigszins positieve en negatieve antwoorden voor de helft meetellen.

Iedere deelindicator is gestegen ten opzichte van het vorige meetmoment in het vierde kwartaal van 2016, maar alle deelindicatoren zijn nog steeds negatief. Dus de beweging is gunstig, maar het resultaat (het saldo) is nergens positief. Alleen als het resultaat onderverdeeld wordt in leeftijdscategorieën is het resultaat af en toe positief. Jongeren zien het leven zonniger in dan ouderen.

Economisch klimaat in Rusland
De respondenten denken aanmerkelijk positiever over de economische situatie van Rusland in het afgelopen en komende jaar dan tijdens de vorige enquête in het vierde kwartaal van 2016. De beoordeling van het afgelopen jaar steeg 8 procentpunt, van min 25 naar min 17.

Voor het komende jaar zijn de respondenten een stuk optimistischer. Nog maar een kleine meerderheid van min 4 verwacht geen economische groei. Dit was min 6, een verbetering van 2 procentpunt.

De bevolking denkt doorgaans gunstiger over de nabije toekomst dan over het recente verleden. In de huidige tijd is dit niet zo vreemd omdat de Russische economie weer groeit. Volgens Rosstat bedroeg de economische groei in 2015 min 2,8 en in 2016 min 0,2 procent. Voor de komende jaren verwachten experts ongeveer anderhalf procent groei.

Koopbereidheid
De volgende 3 deelindicatoren gaan over de koopkracht en de bereidheid om de portemonnee te trekken. Net als de eerste 2 deelindicatoren over de algemene economische situatie, zijn ook deze indicatoren gestegen ten opzichte van het vorige meetmoment.

Het aantal respondenten dat aangaf in betere materiële omstandigheden te verkeren dan een jaar eerder is gestegen van min 18 procent in het laatste kwartaal van 2016 naar min 16 procent in het eerste kwartaal van 2017. Dit is vergelijkbaar met de min 17 procent van de respondenten die de algemene economische situatie beoordeelden.

Dit valt ook te zeggen over de toekomstverwachtingen. Ten opzichte van het vorige meetmoment in het laatste kwartaal van 2016 verwacht een kleinere meerderheid van de respondenten geen verbetering van de algemene economische situatie van Rusland en geen verbetering in hun materiële omstandigheden. Deze deelindicator is met 2 procentpunt gestegen van min 8 procent naar min 6 procent in het eerste kwartaal van 2017.

De laatste van de 5 deelindicatoren die het consumentenvertrouwen vormen is de vraag aan respondenten of het een geschikte tijd is voor het doen van grote aankopen, dus voor het aanschaffen van duurzame gebruiksgoederen. Deze deelindicator is gestegen met drie procentpunt van min 33 naar min 30 procent in het eerste kwartaal van 2017.

Nog steeds zwaar negatief. Toch zegt de intentie van het doen van aankopen niet alles over de werkelijke aankopen, want het uitgesproken voornemen klopt niet altijd.

Dit geldt nog sterker voor de alternatieve deelindicator: is het een geschikte tijd om te sparen? Maar liefst 38 procent van de respondenten vindt van niet. Dit was nog minder bij het vorige meetmoment: min 42 procent.

Inwoners van sommige landen oordelen hierover veel ongunstiger of gunstiger dan hun daadwerkelijke gedrag laat zien. Een simpele vergelijking van met name deze deelindicator geeft daarom een vertekend beeld. De verandering van de cijfers binnen een land is wel veelzeggend.

Hoewel de deelindicator van de spaarintentie geen deel uitmaakt van het totaalcijfer van het Russische consumentenvertrouwen, vermeldt Rosstat dit toch omdat de Europese commissie deze deelindicator gebruikt, in plaats van de deelindicator over het doen van grote aankopen.

Peter Hein van Mulligen van het Nederlandse CBS stelt dat Eurostat 3 deelindicatoren gebruikt om het consumentenvertrouwen vast te stellen:

1. De economische situatie van een land in de komende 12 maanden;
2. De persoonlijke financiële situatie in de komende 12 maanden;
3. Geschikte tijd om te sparen

De methode van de Europese Commissie om het consumentenvertrouwen vast te stellen wijkt dus behoorlijk af van die van Rosstat. De rekenmethode van Rosstat is te vergelijken met het Nederlandse CBS.

Opmerkelijk is dat de EU-landen die vroeger achter het ijzeren gordijn zaten een negatiever consumentenvertrouwen laten zien dan de meeste andere EU-landen. Alleen Tsjechië vormt een positieve uitzondering. De sombere blik van Rusland lijkt dus niet typisch Russisch.

De Russische bevolking is, in weerwil van haar zwaarmoedige reputatie, niet altijd somber gestemd. Volgens het World Happiness Report 2017 van de VN zijn de Russen, ondanks de economische crisis, de laatste jaren gelukkiger geworden en bevinden ze zich nu in de middenmoot (plek 49 van 155 landen).