De presidentsverkiezingen in Rusland (2): de rol van partijen

René Does

Waarom heeft de Russische president Vladimir Poetin ervoor gekozen de presidentsverkiezingen van 18 maart in te gaan als onafhankelijke kandidaat, en niet, zoals tijdens de vorige presidentsverkiezingen van 2012, als kandidaat van de grote regeringspartij Verenigd Rusland (ER), ook al is hij nooit officieel lid geweest van ER?

Politieke partijen spelen deze keer op het eerste oog een grotere rol dan bij de vorige presidentsverkiezingen, vooral omdat de registratie van partijkandidaten aanzienlijk makkelijker werd. De vier in de Staatsdoema vertegenwoordigde partijen (ER, KPRF, LDPR en SR) hebben automatisch het recht een presidentskandidaat naar voren te schuiven vanwege hun aanwezigheid in het nationale parlement. De niet-parlementaire partijen hoeven slechts 100.000 ondersteunende handtekeningen voor registratie van hun kandidaat te verzamelen, tegen twee miljoen bij de voorgaande presidentsverkiezingen.

Als resultaat presenteerden tientallen politieke partijen, voordat ze aan de handtekeningenactie konden beginnen, kandidaten (m/v) voor de verkiezingen, die op partijcongressen in december waren aangewezen of gekozen. Alle zeven rivalen van Poetin voor de verkiezingen op 18 maart vertegenwoordigen een politieke partij.

Toch is de rol van politieke partijen kleiner geworden. Behalve dat de al bekende winnaar als onafhankelijke kandidaat in het strijdperk treedt, wordt ook in Rusland de politieke en maatschappelijke rol van politieke partijen kleiner.

'Partijen veranderen sowieso in een politiek atavisme. (…) In Rusland vervullen politieke partijen hun functies van organisatoren van het proces, maar op meer kunnen ze nauwelijks bogen,' stelde de krant Nezavisimaja Gazeta op 25 januari 2018 in een redactioneel commentaar onder de titel 'Over de rol van partijen in de presidentsverkiezingen'. In het commentaar definieerde de redactie bijvoorbeeld de partij Jabloko van presidentskandidaat Grigori Javlinski als een 'overkoepelende structuur die politici van het democratische en sociaaldemocratische spectrum verenigt'.

Vladimir Poetin gaat deze keer de verkiezingsstrijd aan als de klassieke vader des vaderlands die boven de partijen staat. Regeringspartij ER heeft officieel geen eigen presidentskandidaat naar voren schoven, maar steunt Poetin wel, hoewel het ER verboden is expliciet campagne voor Poetin te voeren, omdat hij geen officieel gekozen partijkandidaat is.

Daarnaast heeft Poetin ook de steun van de aan ER verbonden maatschappelijke massaorganisatie Al-Russisch Volksfront (ONF). Dit volksfront fungeert als agendamaker en discussieplatform voor sociaaleconomische en sociale vraagstukken die onder de bevolking leven.

Door zich niet met ER te verbinden ontwijkt Poetin de negatieve beelden die onder de Russische kiezers aan de regeringspartij kleven, zoals de stagnerende inkomensgroei van de afgelopen jaren en de corruptie.

Op 30 mei 2017 zei politicoloog Nikolaj Mironov al tegen de Nezavismaja Gazeta: 'Met de nadering van de presidentscampagne moet Poetin definitief van Verenigd Rusland ontkoppeld worden. ER is immers verantwoordelijk voor de problemen in het land, het is de partij van ambtenaren, en het delen van deze verantwoordelijkheid met haar kan serieuze risico's opleveren.'

In plaats van een partijstrijd hebben de Russische presidentsverkiezingen van 18 maart opnieuw het karakter van een referendum gekregen, dit keer met de vraag 'Bent u voor of tegen de herverkiezing van Vladimir Poetin als president van de Russische Federatie?' Op diezelfde 30 mei 2017 omschreef de Nezavisimaja Gazeta de presidentsverkiezingen als 'een ritueel voor de bevestiging van het mandaat van Poetin'.

Het is dus een uitgekiende strategie van Poetin om zich als onafhankelijk kandidaat te profileren en als man die boven de partijen staat. Hierdoor maakt hij zich aantrekkelijk voor de aanhangers van álle politieke partijen en voor alle Russen zonder partijvoorkeur.

Ook de parlementaire partij Rechtvaardig Rusland (SR) heeft geen eigen presidentskandidaat naar voren geschoven, omdat de partij de kandidatuur van Poetin steunt. Nadat Poetin op 6 december zijn kandidatuur officieel bekend had gemaakt, verklaarde SR-partijleider Sergej Mironov: 'Ik denk dat alle burgers van Rusland met opluchting adem hebben gehaald, en ook onze partij heeft met opluchting adem gehaald.'