Wegen naar hogere economische groei

Jan Limbeek

Op 4 februari 2019 maakten de statistici van de Russische Staatsdienst voor de Statistiek (Rosstat) bekend dat de economie in 2018 in een eerste schatting met 2,3 procent was gegroeid. Dit was een veel hogere groei dan de 1,8 procent die algemeen werd verwacht en ook hoger dan de potentiële groei volgens veel economen zou kunnen zijn. Er bestaat dan ook twijfel bij Russische experts of Rosstat de groei niet te hoog heeft vastgesteld. Aan de andere kant leert het verleden dat de komende herzieningen van de cijfers veelal betere resultaten opleveren.

De groei van 2,3 procent in 2018 komt voornamelijk door vier bijdragen. De binnenlandse vraag is toegenomen, de netto-export is gestegen (hogere olie-export minus lagere import), de restaurants en hotels hebben veel extra omzet gegenereerd dankzij het wereldkampioenschap voetbal en de groei van de bouwsector bleek veel groter dan verwacht.

Hoofdeconoom Vladimir Tichomirov van BCS Global Markets stelt in de zakenkrant Vedemosti dat de groeidrivers onvoldoende zijn om de gehele economische groei te verklaren. Hij schat de werkelijke economische groei op 1 à 1,5 procent.

Maar het lijkt zinvoller om vraagtekens te zetten bij de duurzaamheid van de bovenstaande groeidrivers. De groei van de binnenlandse vraag komt door groei van de kredietverlening. Dat hoeft niet slecht te zijn, want groei op de pof is ook groei. Maar extra consumptie vanwege de groei van inkomens zou een gezondere groeibron zijn. En de Russische inkomens zijn al zes jaar niet gegroeid (de salarissen overigens wel).

Ook de bestendigheid van de andere drie groeidrivers kan betwijfeld worden. De productiebeperkingovereenkomst van eind 2018 met de OPEC maakt lagere oliewinning in 2019 waarschijnlijk. Extra hotel- en restaurantomzet in 2019 is niet waarschijnlijk omdat er geen wereldkampioenschap voetbal is. En de groei van de bouwsector hangt voor een groot deel samen met de realisatie in 2018 van een grote LNG-fabriek.

Er was in 2018 dus sprake van een gunstige samenloop van omstandigheden, die er in 2019 waarschijnlijk niet zal zijn. Overigens is 2,3 procent groei weliswaar hoger dan verwacht, maar geen supergroei. Het is nog maar de vraag of de wat snellere economische groei ook in 2019 beklijft.

Herzieningen
Ondanks de bestaande twijfel aan de hoogte van het groeicijfer van 2018, zou de groei zelfs nog hoger kunnen uitvallen. Af en toe herziet Rosstat de economische cijfers naarmate er meer en accuratere gegevens beschikbaar komen. Doorgaans zijn de cijfers dan iets beter.

Dit neemt niet weg dat de periode van snelle groei, van 1999 tot en met 2008, verdwenen is. De komende jaren zou de economische groei alleen stabiel boven de twee procent kunnen uitkomen als er structurele hervormingen plaatsvinden.

Oorspronkelijk kromp de Russische economie met 3,8 procent in 2015 en een beetje in 2016. In de herziening van midden 2018 werd de verandering van het BBP opwaarts bijgesteld. Alleen in 2015 was er nog sprake van een economische krimp (-2,8 procent). In 2016 bleef de economie constant (van 0,2 naar 0,0 procent).

Een halfjaar later, op 29 december 2018, bleek dat de economie in de jaren 2015 tot en met 2017 op papier nog iets beter heeft gepresteerd. Rosstat maakte toen de nieuwe groeicijfers van de economie bekend. Voor 2015 en 2016 betrof dit de vijfde en laatste herziening en voor 2017 de derde herziening. De recessie viel wederom mee: in 2015 kromp de economie nog maar met 2,5 procent (was -2,8) en in 2016 groeide de economie zelfs met 0,3 procent (was 0,0). In 2017 groeide de economie met 1,6 procent (was 1,5).

In tegenstelling tot vorige economische recessies, die kort duurden maar hevig waren, terwijl een robuust herstel volgde, is er nu sprake van een omgekeerde situatie. De laatste economische recessie begon in 2015 en eindigde eind 2016.

Maar de hele periode vanaf het vierde kwartaal van 2012 werd gekenmerkt door een bescheiden economische groei. De nevenstaande grafiek laat zien dat de kwartaalgroei in het laatste kwartaal van 2012 beneden de twee procent dook en daar meestal ver beneden bleef.

Binnen- en buitenlandse instituten voorzien ook voor de komende jaren een economische groei van maximaal twee procent. Minister van Economische Ontwikkeling Maksim Oresjkin, die meestal door een roze economische bril kijkt, verwacht pas vanaf 2021 een economische groei van meer dan twee procent.

De dramatische daling van de olieprijs vanaf midden 2014 en de introductie van westerse sancties vanaf maart 2014, zorgden voor een vergroting van de economische problemen, maar de situatie veranderde niet wezenlijk. De economische groei is dus door de gedaalde olieprijs en westerse sancties extra verlaagd, maar niet veroorzaakt.

Het lukte het Kremlin om de bevolking het leeuwendeel van de economische kosten van de crisis te laten dragen zonder aan populariteit in te boeten. De gezinsconsumptie daalde veel sneller dan de economische groei: bijna 10 procent in 2015 en nog twee procent in de laatste maanden van 2016, toen de economie al groeide. Pas in 2017 groeide de gezinsconsumptie sneller dan de economie.

Hogere economische groei
Een economische groei van twee procent is ongeveer gelijk aan de potentiële groei. De huidige economie kan op een gezonde manier niet harder dan twee procent groeien.

Als de economie sneller zou groeien, bijvoorbeeld door monetaire stimulering of duidelijk hogere sociaal-economische overheidsuitgaven, leidt dit wel tot snellere groei, maar ook tot oververhitting en dus tot hogere inflatie. De extra groei wordt simpelweg opgegeten door hogere prijzen.

Teneinde toch een hogere economische groei te verkrijgen dan twee procent, is het van belang om de potentiële economische groei te verhogen. Er zijn twee manieren om dit voor elkaar te krijgen: een makkelijke en snelle methode middels verhoging van productieve overheidsuitgaven en een langzame en lastige, maar heel efficiënte, methode middels hervormingen.

Productieve overheidsuitgaven zijn uitgaven aan onderwijs, infrastructuur en gezondheidszorg. Dit is een makkelijke methode om de potentiële economische groei te verhogen omdat ze het uitgeven van extra geld behelzen. En politici zijn heel goed in het uitgeven van geld. Ook in Rusland.

Minder makkelijk is het vinden van het benodigde extra geld binnen de beperkingen die Rusland zichzelf heeft opgelegd. Momenteel is er op zichzelf geld genoeg omdat de olieprijs in 2018 hoger was dan waar men rekening mee hield. Maar dit geld mag niet voor extra uitgaven gebruikt worden. De extra miljarden petrodollars verdwijnen in het spaarfonds. Ook mag men het begrotingstekort hiervoor niet wezenlijk laten oplopen.

Het leek midden 2018 nog problematisch om genoeg geld voor de presidentiële plannen te vinden. Het was de vraag of de drie manieren om het benodigde geld bijeen te schrapen toereikend waren: hogere economische groei, lagere uitgaven en de verhoging van de BTW van 18 naar 20 procent per 2019. Maar een halfjaar later bulkte men van het geld: 2018 liet een budgetsurplus zien van voorlopig 2,7 procent van het BBP.

De overheid heeft eindelijk de moed gevonden om de pensioenleeftijd te verhogen. Een extreem impopulaire maatregel waar minimaal vier van de vijf Russen op tegen zijn. Dit levert op korte termijn weinig geld op omdat de verhoging heel geleidelijk gaat: vanaf 2019 stijgt ieder jaar de pensioenleeftijd met een half jaar. Intussen neemt de instroom van gepensioneerden nog steeds toe.

Ook op de wat langere termijn levert deze hervorming weinig extra inkomsten op. Maar zonder de hervorming zou de overheid voortdurend meer geld -ook petrodollars - aan pensioenen kwijt zijn. Waardoor een decennialange economische stagnatie onvermijdelijk zou zijn.

De pensioenhervorming is vooralsnog de enige grote structurele hervorming, maar wel een heel belangrijke. Volgens berekeningen van de Centrale Bank van Rusland neemt de potentiële groei in 2019 toe met 0,1 procentpunt en 0,2 à 0,3 in 2020-21. Een bescheiden groeitoename, maar de toename van de pensioenleeftijd bedraagt tot en met 2021 ook slechts 1,5 jaar.