Lana Lux
Kukolka
Vertaald uit het Duits door Marcel Misset
Uitgeverij Nieuw Amsterdam
Amsterdam 2018
301 blz.
ISBN 9789046823569
€21,99

Zigeunerweesmeisje uit Dnjepropetrovsk

René Does

Kind zijn in een weeshuis, een bedelend leven op straat en slachtoffer worden van een loverboy: het leven van het Oekraïense zigeunerweesmeisje Samira dat de jonge Duits-Oekraïense schrijfster Lana Lux (1986) vertelt in haar debuutroman Kukolka is bij tijd en wijle inderdaad hartverscheurend, zoals dat op de omslag in citaten uit recensies uit de Duitse media terugkomt. Ook de associatie met de klassieker Alleen op de wereld van Hector Malot kan niet uitblijven bij wie Kukolka leest, zeker in het Oekraïense deel van de roman.

Toch is het lezen van Kukolka geen zware opgave. Het boek bevat veel humor en Samira is een meisje dat uiteindelijk steeds een slimme en zelfbewuste overlevingskunstenaar blijkt te zijn. De overheersende dialoogvorm waarin het verhaal verteld wordt, versterkt deze lichtheid die de roman ook heeft. Lux heeft door de toon en vaart waarmee zij Samira's verhaal vertelt een bijzonder knappe debuutroman geschreven.

We maken kennis met Samira als zij 7 jaar oud is en in weeshuis Zonneschijn in de Oekraïense stad Dnjepropetrovsk woont. Dan krijgt ze een nieuwe kamergenote die haar vriendin wordt, de brutale en lieftallige Marina. Er komen regelmatig buitenlandse adoptie-echtparen langs in het weeshuis, die een kans op ontsnappen naar een beter leven bieden.

Op een dag is er voor zo'n groep weer een rondleiding in het weeshuis. 'Ik had weliswaar niet veel kleren, maar wel een paar schatten; een knobbelige wortel, een glazen steentje en een paar geurende snoeppapiertjes.' Een Duits adoptiepaar kiest echter voor Marina en niet voor de verlegen Samira, hoewel zij ook een mooi meisje is met haar zwarte haar en indringende blauwgroene ogen.

Niet veel later krijgt Samira een brief uit Duitsland van Marina, die vertelt over haar nieuwe Duitse leven, zoals haar bed waaronder je nog een ander bed kunt uittrekken. 'Voor als er een vriendin komt slapen. Heb je daar zin?' Als de hardvochtige leidsters van het weeshuis dreigen Marina's brief af te pakken, vlucht Samira uit het weeshuis.

Samira komt er snel achter dat het 'geld, veel geld' kost om bij Marina in Duitsland terecht te komen. Op straat wordt ze opgepikt door onderwereldfiguur Rocky, die haar een slaapbank en onderdak biedt in zijn huis met een groep meisjes en jongens die voor hem op straat geld verdienen met bedelen, zakkenrollen en muziek maken. 'Er wonen nog een paar kinderen bij mij. Types zoals jij en ik, die door deze kutmaatschappij zijn uitgespuugd.' Rocky noemt Samira 'Kukolka' (Popje).

Ook Samira leert bedelen, waar ze goed in wordt ('Ik vraag altijd aan vrouwen met dochters, die geven meestal wel iets'), zakkenrollen, wat haar minder goed afgaat, en in voetgangerstunnels met gitaar liedjes zingen, vooral het lied 'Malenkaja strana' (Klein land). Later mag ze met Rocky en haar huisgenoten mee op strafexpedities tegen kioskeigenaren die geen beschermingsgeld betalen. 'Wij werkten nu dus ook voor de krisja, wat best cool was.' Samira is een streetwise meisje geworden.

De buitenwereld laat Samira steeds duidelijker weten dat ze een zigeunerin is. 'Ik ben een zigeunerin. Wie daarvan houdt, vindt me mooi. Wie een hekel heeft aan zigeuners, vindt me lelijk.'

Als Samira inmiddels een tiener is en het huishouden van Rocky door geweld en misbruik uit elkaar valt, komt ze in de greep van loverboy Ilja. Aanvankelijk heeft Samira dit helemaal niet in de gaten, waarmee Lux het mechanisme hoe een meisje slachtoffer kan worden van een loverboy heel inzichtelijk beschrijft.

Ilja smokkelt Samira voor prostitutie naar de Oost-Berlijnse Plattenbau-wijk Marzahn, die ze overigens heel veel vindt lijken op haar buitenwijk Topol (Populier) in Dnjepropetrovsk. Maar ze is ook weer wat dichter in de buurt van Marina en haar uitschuifbare bed gekomen.

Via het coming-of-age verhaal van Samira schildert Lux een aanschouwelijk en indringend beeld van een leven op de bodem van de Oekraïense maatschappij en van Berlijn, met name voor jonge vrouwen die daar moeten leven.

Door de reis naar Duitsland raakt Kukolka ook nog aan het genre van de interculturele migratieroman. Lana Lux behoort tot de groep van jonge immigranten-schrijvers uit de voormalige Sovjet-Unie in Duitsland. De belangrijkste concentratieplaats van deze groep is Oost-Berlijn. Eerder, twee jaar geleden, verscheen bijvoorbeeld de roman Eiland van jou van Lux' generatiegenote Kat Kaufmann, een Duits-Russische schrijfster en fotografe, in Nederlandse vertaling. Kaufmann heeft de omslagfoto van Lana Lux gemaakt.

Lana Lux' debuutroman Kukolka behoort zonder twijfel tot de top van de literaire werken die de jonge migrantengroep uit de voormalige Sovjet-Unie in Duitsland heeft voortgebracht.