Peter d'Hamecourt
Rusland in oorlog - met zichzelf en de wereld
Uitgeverij Conserve
Schoorl 2014
319 blz.
ISBN 9789054293729
€19,90

Maandjournaal van conflictjaar met Rusland

René Does

Avos. Dit volgens oud-Ruslandcorrespondent Peter d'Hamecourt typisch Russische gedrag is de beste verklaring voor het agressieve en onvoorspelbare handelen van de Russische president Vladimir Poetin in het afgelopen jaar. Avos is wellicht het best te vertalen met ´op goed geluk´: weinig doordacht een onderneming beginnen en vervolgens ijzerenheinig doorgaan, ook als de gevolgen minder goed uitvallen.

De verhoudingen van Nederland en het Westen met Rusland zijn het afgelopen jaar in snel tempo verslechterd. Ook de binnenlandse ontwikkelingen in Rusland zelf stemmen voor de westerse buitenstaander niet vrolijk. D'Hamecourt woont en werkt inmiddels 25 jaar in Rusland en stelt dat hij sinds september 2013 ´zelden zo´n snelle omslag van de stemming heeft gezien´.

Over die stemmingswisseling en de gevolgen daarvan in Rusland en de betrekkingen met het buitenland, en Nederland in het bijzonder, gaat het nieuwe boek van d'Hamecourt, Rusland in oorlog - met zichzelf en met de wereld. Hij weet ook waardoor die snelle, tamelijk onverwachte en radicale omslag heeft plaatsgevonden: ´Het Rusland van Poetin heeft gekozen voor het corrigeren van historische vergissingen.´ Dat wil zeggen vergissingen in Russische ogen, zoals het uiteenvallen van de voormalige Sovjet-Unie en het dansen naar het pijpen van het Westen, met name de Verenigde Staten.

Het boek is een maandverslag van de periode september 2013 - juli 2014, met het neerschieten van de MH17 door pro-Russische rebellen in Oost-Oekraïne als tragisch eindpunt. Iedere maand is een hoofdstuk in het boek. Alle belangrijke ontwikkelingen en alle spanningen in de Nederlands-Russische betrekkingen uit deze periode komen aan bod, zoals de wet tegen ´het propageren van niet-traditionele betrekkingen onder minderjarigen´, de entering van het Greenpeace-schip Arctic Sunrise in de Noordelijke IJszee, de diplomatieke rel met Nederland door de arrestatie van de dronken Russische diplomaat met losse handjes in Den Haag, de annexatie van de Krim, de pro-Russische opstand in Oost-Oekraïne en natuurlijk de ramp met de MH17.

Evenals collega-correspondent Wierd Duk in diens korte en krachtige Poetin. Straatvechter bedreigt wereldorde stelt d'Hamecourt dat Poetin ideologisch vooral gedreven wordt Eurazianisme, de gedachte dat Rusland een eigen aparte beschaving vormt in de Euraziatische landmassa.

Maar veel lijn zit daar echter niet in, aldus de analyse van D´Hamecourt: ´Poetin en zijn ideologen grabbelen willekeurig argumenten uit de ton van de geschiedenis voor het rechtvaardigen van hun daden. Internationale verdragen en instituten heeft het Kremlin buiten spel gezet. Historische Russische grond, Novorossija, staatspatriottisme, Eurazianisme, neostalinisme, soevereine democratie, censuur, propaganda, patriottische journalistiek, appels en peren vallen in dezelfde mand en er is geen peil op te trekken welke smaak het Kremlin prefereert en op welk moment.´

D´Hamecourts boek is actueel en inzichtelijk over het Rusland van Poetin op dit moment. Maar er zitten ook enkele zwakke kanten aan. Door de gekozen aanpak is het wel heel sterk aan de actualiteit gebonden. Op het analytische vlak was meer afstand en diepgang wenselijk geweest.

Verder is het een wat hybride boek. D'Hamecourt heeft een grote afkeer van president Poetin en zijn beleid en laat dat ook luidkeels merken, waardoor Rusland in oorlog zowel het karakter van een reportage als een pamflet heeft gekregen. Het boek was veel sterker en compacter geweest als dat tweede aspect achterwege was gelaten.

De ontwikkelingen in het afgelopen jaar die d'Hamecourt beschrijft, en de gekleurde en gecontroleerde weergave daarvan in de Russische media, met name op de staatstelevisie, zeggen op zich al genoeg voor de lezer. D´Hamecourt heeft echter altijd op verontwaardigde toon een toevoeging wat we ergens van moeten denken. Soms in de vorm van weinig doorzichtige en verklarende vergelijkingen met fascisme en communisme uit het de vorige eeuw. Dat maakt het boek hijgerig en eentonig.

Des te opvallender is dat d'Hamecourt na 300 bladzijden verontwaardigd jaagwerk over Poetin en zijn entourage met een rustige, doordachte en zelfs hoopvolle epiloog komt. Hier stelt hij de terechte vraag hoe sterk en hoe lang het nieuwste beleid van Poetin gesteund zal worden door de bevolking. Want veel Russen, met name de middenklasse en de jongeren in de grote steden, hebben ook persoonlijke vrijheid en welvaart te verliezen als het Kremlin zich vast graaft in een nieuwe Koude Oorlog met het Westen.

Willen de Russen nog steeds aangesproken worden als ´een massa onmondige zombies die moeten knipmessen voor de almacht van de staat´, is de terechte vraag die d'Hamecourt op het einde van zijn boek stelt. Uiteraard kan ook hij geen antwoord geven op deze vraag, en het is ook lang niet zeker of deze vraag snel of überhaupt beantwoord zal worden, maar de vraag plaatst wel in hoofdletters een voetnoot bij de voorgaande 300 bladzijden.