Pieter Waterdrinker
Poubelle
Uitgeverij Nijgh & Van Ditmar
Amsterdam 2016
544 blz.
ISBN 9789038801629
€21,50

René Does

De wanhoop van Wessel Stols

Regelmatige bezoekers van deze site weten dat ik een grote fan ben van de boeken van schrijver en Moskou-correspondent Pieter Waterdrinker (zie de boekenrubriek). Dit jaar is er weer een nieuw boek van zijn hand verschenen: de dikke roman Poubelle.

Poubelle is Waterdrinkers dikste en meest ambitieuze boek tot nu toe. De plaatsen van handeling zijn veelvuldiger dan gebruikelijk in het oeuvre van Waterdrinker: Nederland, Frankrijk, het Brussel van de Europese politiek, Rusland en Oekraïne.

De roman is, met sprongen heen en weer in de tijd, het verhaal van de Werdegang van een man, Wessel Stols. Deze mededeling is geen spoiler, want dat het met Wessel niet goed afloopt wordt meteen in de proloog duidelijk gemaakt.

Wessel Stols, als weeskind door zijn oom en tante opgevoed in een eenvoudig milieu in Haarlem, is in het begin van het boek een succesvolle dertiger in de reclamewereld. Hij is getrouwd met zijn schoolliefde, de mooie Friedl. Hij besluit zijn aandeel in het reclamebedrijf te verkopen en - financieel onafhankelijk - zijn roeping te volgen, namelijk om schrijver te worden. In Frankrijk begint hij aan roman over de uitvinder van de vuilnisbak, Eugène-René Poubelle.

Om literaire inspiratie op te doen besluit Wessel Stols om naar Moskou te gaan en daar het woonhuis van een van zijn literaire helden te bezoeken, Anton Tsjechov. In Moskou begint weer de achtbaan van Russische gebeurtenissen te draaien waar Waterdrinker in zijn boeken in excelleert. Tijdens de reis raakt hij, samen met een jonge Russische assistente, Olga Turbinova, in de internationale handel in sociaal-realistische schilderijen verzeild, een Russische kunststroming die na de ondergang van het communisme veel liefhebbers in het Westen trok.

Ondertussen verliest zijn in aandelen geïnvesteerde reclamekapitaal in de gesprongen internetbubbel snel aan waarde. Een schoolvriend, de sociaaldemocratische politicus Clemens van Dongen, haalt Wessel over een carrière in zijn partij te beginnen. Het is de tijd van de opkomst van 'de kale dandy uit Rotterdam', in het milieu van Stols vol zelfgenoegzaamheid over de eigen correcte opvattingen 'die xenofoob' genoemd.

Wessel Stols schopt het tot hoofdredacteur van het partijblad Dageraad en Democratie, veelgelezen columnist in een dagblad voor de weldenkende intellectuele elite en Europarlementariër. Als mooie man met donker krullend haar ligt Wessel goed bij de vrouwen.

Waterdrinker schetst aan de hand van Wessels Europarlementaire werk een tamelijk ontluisterend portret van de Europese politieke klasse in Brussel, voor mannen als Wessel het 'financiële, culinaire en seksuele walhalla'. Maar dan begint in Oekraïne de Maidan-revolutie tegen het regime van president Viktor Janoekovitsj. 'Er hing oorlog in de lucht. Op het midden van zijn leven waren alle zekerheden gaan scheuren.'

Uiteindelijk spreekt Wessel de menigte op het Maidan-plein in Kiev toe. Gloedvol spreekt hij over democratie en Europese eenwording, hoewel hij als Europarlementariër weet dat de nieuwe Oekraïense machthebbers niet veel minder corrupt zullen zijn dan de oude. 'Slava Oekraini!'

Persoonlijke omstandigheden doen Wessel Stols vervolgens op de Krim belanden tijdens de annexatie door Rusland van het schiereiland en in de separatistische burgeroorlog in het oosten van Oekraïne. Hij komt op de rampplek van de neergeschoten MH17 en maakt in de opstandige regio bloedstollende avonturen mee. Hier krijgt hij te maken met een rebellenleider die zich, na een verblijf in Frankrijk, 'Poubelle' laat noemen en Wessel op YouTube op het Maidan-plein heeft zien speechen.

Wat Olaf Koens op indringende journalistieke wijze doet in de eerste helft van zijn correspondenteboek 'Oorlog en kermis' , doet Waterdrinker op indringende literaire wijze in de tweede helft van Poubelle: een beeld schetsen van Oekraïne tijdens en na de Maidan-revolutie.

Op het einde van het boek is Wessel Stols een verscheurd persoon. Is hij niet indirect schuldig aan de ramp met de MH17 door zijn toespraak op het Maidan-plein? 'Was hij, Wessel Stols, dan de enige in dit land die zich mede schuldig voelde? Die besefte dat hij als paladijn van Europa misschien onvoorzichtig was geweest, roekeloos, de onvoorzichtige roekeloze arrogantie die Brussel zich decennialang vanuit de bladgouden torens had gemeend te kunnen permitteren?'

Wessel Stols is zowel dader als slachtoffer van de omstandigheden in zijn leven. Op het einde van het boek is Wessel Stols wanhopig vanwege alle mensen en idealen die hij in zijn leven heeft bedrogen. Heeft hij, als jongen uit een eenvoudig milieu, te hoog willen grijpen? 'Daar, om hem heen, lagen de grote huizen, de grachtenpanden. Woonden de mensen die hij altijd had geminacht. Hij had ze zo geminacht dat hij niets liever had gewild dan bij hen te horen. Hij was daarin geslaagd, maar doordat hij van zijn wortels vervreemd was, was zijn leven een leugen geworden.'

Poubelle is weer een 'echte Waterdrinker', maar ook het meest grimmige boek in zijn oeuvre.