Rusland exporteert weer graan

Jan Limbeek

Op 28 mei kondigde de Russische premier Vladimir Poetin een eind aan voor het exportverbod van graan vanaf 1 juli 2011. Het verbod om graan te exporteren werd in augustus 2010 ingesteld omdat de uitzonderlijke droogte van de zomer van 2010 tot een zwaar tegenvallende graanoogst had geleid. Er werd slechts 61 miljoen ton graan geoogst, tegen 97 miljoen in 2009. Dit was 37 procent minder. Er werd zelfs vier miljoen ton graan geïmporteerd.

De Russische regering wilde met het verbod op graanexport de binnenlandse prijsstijging van graan dempen. Dit lukte heel goed. De binnenlandse prijs voor Russische graan was zo'n 40 procent lager dan de prijs op de wereldmarkt.

Er zijn een aantal redenen voor de opheffing van het exportverbod:

• Er is genoeg over van de vorige oogst - op 1 juli 2011 18 à 18,5 miljoen ton - om het uit te zingen tot de oogst binnen is.
• Rusland verwacht een redelijke graanoogst en heeft niet overal voldoende opslagcapaciteit om dat graan in reserve te houden.
• Rusland is deze eeuw weer een grote graanexporteur geworden. Alleen vorig jaar bleef het land in gebreke. De overheid wil de status van Rusland als grote graanexporteur weer herstellen, te meer daar andere exporteurs het dit jaar zullen laten afweten vanwege de wereldwijde droogte, waardoor de mondiale graanoogst naar verwachting laag zal uitvallen. Het plotse exportverbod van augustus 2010 heeft het vertrouwen van afnemers in Russische graanexporteurs een flinke knauw gegeven, hetgeen ten tijde van het huidige wereldwijd beperkte aanbod makkelijker te herstellen zijn.
• De huidige wereldmarktprijs is hoog en zal waarschijnlijk nog verder stijgen. De exporteurs en de schatkist zullen hier sterk van profiteren.

Het laatste punt heeft overigens ook een groot nadeel. Door het prijsverschil zullen Russische exporteurs zoveel mogelijk graan willen exporteren. Het aanbod van graan op de Russische markt zal naar alle waarschijnlijkheid verminderen, waardoor de voedselprijzen en dus de inflatie sterk kunnen stijgen.

De afgelopen vijf jaar oogstte Rusland 85 miljoen ton graan per jaar, aanmerkelijk meer dan de voorgaande jaren. Een flink deel van de oogst kon geëxporteerd worden, waardoor Rusland een grote mondiale exporteur werd. De indruk ontstond dat het goed ging met de Russische graanproductie en steeds beter zou blijven gaan. De tabel laat evenwel zien dat het Russische deel van de Sovjet-Unie sinds midden jaren zestig duidelijk meer graan voortbracht. Er was dus slechts sprake van een herstel van het vroegere productieniveau. Een herstel dat in 2010 en 2011 bovendien stokte.

Wel is de opbrengst per hectare voortdurend gestegen, voornamelijk doordat de onproductiefste bedrijven en velden uit de roulatie zijn genomen. Zo werd in 1980 75,5 miljoen hectare met graan ingezaaid en in 2009 47,6 miljoen hectare. Het graanareaal nam grofweg af met een derde. Maar het areaal met productief wintertarwe is juist vergroot.

Zelfs al gaat Rusland in de toekomst meer graan produceren, dan hoeft dit nog niet te resulteren in meer export. Communistisch Rusland produceerde meer graan dan het huidige Rusland, maar moest toch elk jaar veel graan importeren. Hoe kan heden ten dage Rusland dan veel exporteren? Hiervoor zijn twee hoofdredenen, een positieve en een negatieve. De positieve is dat de Russische markteconomie veel efficiënter omspringt met het graan, waardoor er minder van nodig is.

De negatieve reden is helaas nog belangrijker. De laatste decennia van de Sovjet-Unie was er veel graan nodig om vlees te produceren. Tegenwoordig produceert Rusland zelf minder vlees, maar importeert het grote hoeveelheden vlees en houdt dus graan over. Dit is het zoveelste voorbeeld dat het huidige Rusland vooral grondstoffen exporteert en eindproducten terugkoopt.

Aan de andere kant hoeft in de toekomst een grotere binnenlandse graanconsumptie niet te resulteren in minder export. Want op de lange termijn kan het bijna niet anders dan dat Rusland een grote agrarische exporteur blijft, gezien de enorme hoeveelheid land en de huidige lage productiviteit per hectare en per dier.

Bij een gemiddelde graanoogst van 85 miljoen ton kan Rusland zo'n 10 miljoen ton graan exporteren. In maart voorspelde het Ministerie van Landbouw in 2011 een gemiddelde graanoogst binnen te halen, dus 85 miljoen ton. Dit is voldoende om export mogelijk te maken, want de binnenlandse consumptie bedraagt 75 à 80 miljoen ton. De ruimte om te exporteren is zelfs nog groter. Minister van Landbouw Jelena Skrynnik verwacht in het nieuwe agrarisch jaar, dat loopt van 1 juli 2011 tot en met 30 juni 2012, 15 à 17 miljoen ton graan te exporteren.

De oogstverwachting is de achilleshiel van de opheffing van het exportverbod. Vorig jaar verwachtte men een goede graanoogst binnen te halen, maar de droogte gooide roet in het eten. Dit jaar kon dat eveneens het geval zijn, want meteorologen vreesden een voortzetting van de grote droogte van het voorjaar. Maar in mei en juni was er voldoende neerslag.

Niettemin kunnen natuurlijke omstandigheden in de loop van de komende zomer altijd de oogstverwachting negatief beïnvloeden. Poetin suggereerde al extra maatregelen als de voedselprijzen te sterk zullen oplopen. In plaats van een grof exportverbod zijn strenge exportquota en hoge exporttarieven te verwachten. Dergelijke maatregelen zijn bij een eventuele tegenvallende oogst te meer waarschijnlijk omdat Poetin met het oog op de aankomende verkiezingen van december en maart ontevredenheid onder de bevolking zoveel mogelijk wil voorkomen.