Rusland, eerste decennium, 21ste eeuw: politiek
René Does
Het eerste decennium van de 21ste eeuw is achter de rug. In een speciale dikke bijlage gaf de kwaliteitskrant Nezavisimaja Gazeta (Onafhankelijke Krant) op 25 januari 2011 een overzicht van wat vanuit Russisch oogpunt in het voorbije decennium belangrijke gebeurtenissen in Rusland en de rest van de wereld zijn geweest. Prospekt-online besteedt hier in zeven afleveringen aandacht aan.
B. Politiek
- Proces van het decennium. Uiteraard gaat het om het proces tegen oliemagnaat Michail Chodorkovski en zijn rechterhand Platon Lebedev. Op 31 oktober 2003 werden zij gearresteerd op het vliegveld van Novosibirsk. Chodorkovski stond op dat moment op plaats 16 van de rijkste mensen ter wereld.
In september 2005 werden zij tot acht jaar cel veroordeeld op basis van zeven vermeende overtredingen van de Strafwet, waaronder belastingontduiking door hun bedrijf Joekos. Zij kregen een achterstallige belastingaanslag van 17,4 miljard roebel (bijna 900 miljoen euro) opgelegd. Eind december 2010 kwam hier nog zes jaar bij wegens diefstal van olie. Beide mannen werden elk dus veroordeeld tot in totaal veertien jaar cel, hetgeen hen met aftrek van de reeds uitgezeten gevangenisstraf in principe tot 2017 vasthoudt in het strafkamp in de Siberische stad Krasnokamensk.
Algemeen wordt gedacht dat Chodorkovski zijn hand overspeeld had door liberale politieke oppositiegroepen tegen het regime-Poetin actief te ondersteunen. De redactie van de Nezavisimaja Gazeta merkt op dat de zakenwereld van Rusland er over deze kwestie angstvallig het zwijgen toe deed. - Terrorisme. Als resultaat van de harde en dikwijls wrede strijd van de Russische veiligheidsdiensten in de Noord-Kaukasus tegen moslimextremisten en onafhankelijkheidsstrijders (vaak vielen deze categorieën opstandelingen samen) is Rusland in het eerste decennium slachtoffer geweest van een groot aantal bloedige en weerzinwekkende terreurdaden door meestal Tsjetsjeense moslimextremisten. De redactie telt er zestien met tientallen of zelfs honderden dodelijke slachtoffers, van de aanslag op een markt in Mineralnyje Vody op 24 maart 2001 (21 doden) tot de dubbelaanslagen op de Moskouse metrostations Park Koeltoery en Loebjanka op 29 maart 2010 (36 doden).
De meeste doden vielen bij de gijzelingsacties en hierop volgende bevrijdingsacties in het Moskouse musicaltheater Nord-Ost van 23 tot 26 oktober 2002 (916 gijzelaars, 130 doden) en de school in Beslan van 1 tot 3 september 2004 (1.300 gijzelaars, 334 doden, onder wie 186 schoolkinderen). Voor Poetin was 'Beslan' de aanleiding om de directe gouverneursverkiezingen af te schaffen. - Militaire hervormingen. In het eerste decennium van de 21ste eeuw kregen oorlogen een ander karakter, namelijk lokaler en meer dat van antiterroristische acties. Rusland voerde dit soort oorlogen tegen Georgië en islamitische opstandelingen in de Noord-Kaukasus.
'Zoals bleek in de loop van deze oorlogen en conflicten, vooral tijdens de vijfdaagse oorlog in de Kaukasus, zijn de Russische strijdkrachten op zulke uitdagingen niet voorbereid. Ondanks alle tentoongespreide macht, waaronder het grootste potentieel ter wereld van strategische nucleaire wapens, zijn ze niet in staat strijd te voeren met behulp van inlichtingen, verbindingen, radio-elektronische strijdmiddelen, navigatie, doelherkenning, onbemande vliegtuigen en automatische besturingssystemen. De nadruk ligt als in de voorbije sovjetjaren niet op de techniek, maar op de moed, zelfopoffering en gevechtskunst van soldaten en officieren. Hetgeen uiteraard leidt tot veel grotere verliezen aan mensen dan in de westerse legers.'
Het Russische leger aanpassen aan de moderne tijd vergt grote militair-technische, financiële en sociale inspanningen. - Kerkhereniging. Op 17 mei 2007 kwam er een einde aan de tweedeling tussen de twee grootste kerkgemeenschappen van de Russisch-orthodoxe wereld, de Russisch-orthodoxe kerk en de Russisch-orthodoxe kerk in het buitenland. Op die dag ondertekenden de twee patriarchen van deze kerken, respectievelijk wijlen Aleksi II en Lavr (Laurus in het Engels), in de Kathedraal van Christus de Verlosser in Moskou, de Acte over de canonieke hereniging.
De laatste foto van Lavr (links) en Aleksi II (rechts) samen. Foto: I. Maksim
De Russisch-orthodoxe kerk in het buitenland werd na 1917 gevormd door Russische gelovigen die voor het communisme uit hun vaderland waren gevlucht. De eerste bepaling uit de Acte van 17 mei 2007 luidde: 'De Russisch orthodoxe kerk in het buitenland is een onlosmakelijk deel van de nationale Russisch-orthodoxe kerk.' Wel blijft de buitenlandse kerk een religieuze gemeenschap met zelfbestuur.
In hoeverre de eerste bepaling uit de Acte realiteit zal worden, moet de toekomst uitwijzen, want veel leden van de buitenlandse kerk staan kritisch tegenover de Russisch-orthodoxe kerk vanwege zijn samenwerking met de wereldlijke machthebbers, of het nu de voormalige communisten waren of het postcommunistische regime van Vladimir Poetin.
Poetin ontmoet de famillie van de Koersk-bemanning. Foto: www.kremlin.ru.
- Lessen uit de 'Koersk'. President Vladimir Poetin reageerde enkele maanden na zijn inauguratie koel en gevoelloos op het bericht dat op 12 augustus 2000 in de Barentszee de atoomonderzeeër Koersk was vergaan, waarbij de gehele bemanning van 118 zeelieden was omgekomen. 'Dit was de enige en eigenlijk laatste grote mediafout van Poetin,' aldus de Nezavisimaja Gazeta.
Maar Poetin herpakte zich snel. Hij toog naar de militaire havenstad Moermansk om de nabestaanden van de omgekomen marinemensen alsnog te troosten en beloofde hen dat de atoomonderzeeër met de omgekomen bemanningsleden zou worden gelicht. Met behulp van het ingehuurde Nederlandse bergingsbedrijf Mammut deed hij zijn belofte gestand. Toen vormde zich ook Poetins kaderpolitiek: loyaliteit betrachten aan de hoogste functionarissen die ook loyaliteit betrachten aan zijn bewind.
Bekijk het interview met Poetin van 23 augustus 2000 (Russischtalig)
Vorige aflevering: algemene ontwikkelingen
Volgende aflevering: economie