Jasnaja Poljana - het landgoed van Lev en Sofja Tolstoj

Eva van Santen

'Jasnaja Poljana! Wie heeft je toch die mooie naam gegeven? Wie is voor het eerst verliefd geworden op dit heerlijke plekje en wie heeft er voor het eerst energie in gestoken? Wanneer zou dat toch geweest zijn?'

Met deze woorden opent Ilja, het derde kind van de Tolstojs, zijn herinneringen. Om dit helemaal te kunnen begrijpen moet je ook de betekenis van de naam van het landgoed weten: heldere open plek in een bos. Als je er geweest bent gaat deze naam echt leven. In augustus van dit jaar was ik er zelf in verband met een conferentie voor Tolstoj-vertalers. Wat een mooie natuur vind je hier, 200 kilometer ten zuiden van Moskou. Onderweg vanuit Moskou zie je al snel de bossen en glooiende heuvels en in de zomer ben je verzekerd van mooi weer.

Jasnaja Poljana is nu een openluchtmuseum, waar je gemakkelijk een hele dag kunt ronddwalen. De ingang van het landgoed wordt gevormd door een poort met aan weerszijde een witte zuil met een groen dakje. Hier is tevens een politiepost en de kassa. Als je de huizen die op het landgoed als museum zijn ingericht niet binnen gaat, is de toegang gratis. Dit is een sympathiek gebaar, zeker voor de vele jonge bruidsparen die hier in de zomer maar al te graag fotosessies houden. De meeste bruidsparen komen uit de nabijgelegen provinciestad Toela, met 500.000 inwoners.

Berken
Achter de poort ligt de beroemde berkenlaan, waar Tolstoj zo graag wandelde. Er zijn heel wat foto's van hem in deze laan. De berken in Rusland zijn witter en hoger dan in Nederland. Het effect is schilderachtig. Tolstoj noemde deze laan Presjpekt en zo heet het café-restaurant net buiten de toegangspoort ook. Het eten is er smakelijk en niet duur. Links ligt een prachtige grote vijver.

Aan het eind van de laan zie je dan het huis van de Tolstojs. Het is nu een museum en het lijkt net of een van beiden dadelijk binnen komt lopen. Alles is er nog zoals het op het laatst was, vanaf de dood van Lev in 1910 en zijn vrouw Sofja in 1919. Op de begane grond is een charmante houten veranda waarop de familie in de zomer vaak vertoefde en op de eerste verdieping is een prachtige salon met Thonnet-stoelen en mahoniehouten tafels, waar de Tolstojs in de winter dineerden en thee dronken. Hier werd ook op hoog niveau gemusiceerd, want zowel Lev als Sofja speelde zeer verdienstelijk. En een aantal van hun kinderen later ook.

Verder is boven ook de studeerkamer, waar Tolstoj de laatste jaren werkte en waar de beroemde zwartleren bank staat waarop hij zelf en verschillende van zijn kinderen werden geboren. Boven zijn bureau staat een meerdelige encyclopedie en de Bijbel. Naast de studeerkamer is eerst Tolstoj's slaapkamer en daarnaast die van zijn vrouw. De kamers lopen allemaal in elkaar over zonder gang, net als in paleizen. Alles staat er nog zoals het was. De kamer van Sofja hangt vol met portretten, foto's en schilderijen en overal staan snuisterijen en zaken die met naaien en handwerken te maken hebben. Ze was een buitengewoon actieve en veelzijdige vrouw.

Het huis waar de Tolstojs bijna vijftig jaar samen hebben gewoond, is eigenlijk een bijgebouw, want het hoofdgebouw had Tolstoj voor zijn huwelijk met kaarten verspeeld. Gevolg was dat het steen voor steen werd afgebroken en door de winnaar elders werd opgebouwd. Dat huis is helaas niet bewaard gebleven. Op de plaats waar het stond, staat nu alleen nog een steen met de tekst: 'Hier stond het huis waar Lev Nikolajevitsj Tolstoj in 1828 werd geboren.'

Het andere bijgebouw heet het Koezminskigebouw, omdat de zuster van Tolstoj's vrouw, Tatjana Andrejevna Koezminskaja-Behrs daar vaak logeerde met haar gezin. Ze leefde van 1846 tot 1915 en zij heeft model gestaan voor Natasja Rostova in Oorlog en Vrede. Het is nu ook een museum. Bezoekers kunnen er allerlei attributen uit de tijd van de Tolstojs bewonderen.

Vorst Volkonski
Op een afstand van zo'n vijfentwintig meter staat nog een imposant huis. Dat is het huis van Volkonski, naar de familie van moederszijde van Tolstoj. Tolstoj erfde het landgoed van zijn moeder. Hij was weliswaar de jongste van vier zonen, maar volgens het toenmalige Russische erfrecht erfde hij niettemin het landgoed van zijn grootvader van moederszijde, vorst N.S. Volkonski. Deze had de aanblik van het huis eind achttiende eeuw drastisch laten veranderen. Misschien jammer, want het dateerde uit eind zeventiende eeuw.

Nu huist er de bibliotheek van het landgoed, een rommelige ruimte met een imposante boekenvoorraad op het gebied van de Tolstojstudies. Verder zijn er een moderne conferentiezaal met alle moderne communicatiemiddelen en de werkruimtes van de wetenschappelijk medewerkers.

Tegenover het Volkonskihuis (in Oorlog en Vrede modelleerde Tolstoj de familie Bolkonski op deze Volkonski's) is de paardenstal. Er staan een stuk of tien mooie paarden en je kunt er een leuk ritje te paard of in een kales maken. In dit gebouw was ook het schooltje dat Tolstoj voor de boerenkinderen had opgericht en waar hij zelf les gaf.

Het landgoed is zeer uitgestrekt en je kunt er prachtig wandelen. Daarvoor moet je dan wel langer dan een dag blijven. De meeste toeristen blijven in de buurt van de huizen en vijvers, maar als je de moeite neemt iets verder te lopen waan je je alleen in een prachtig park.

Tolstoj Tolstoj werd in 1901 uit de Russisch Orthodoxe kerk gezet, omdat hij al jarenlang veel kritiek op de kerk als instituut had. Hij was niet ongelovig, maar als gevolg van deze excommunicatie kon hij niet op een officieel kerkhof worden begraven toen hij in 1910 op 82-jarige leeftijd overleed. Van tevoren had hij hierover nagedacht en besloten dat hij op zijn eigen landgoed op een mooi plekje onder de bomen begraven wilde worden. De plek ligt vlakbij een ravijn.

Dit is nu een pelgrimsoord van de bezoekers van het landgoed. Het is van een ontroerende eenvoud: een groen heuveltje, versierd met bloemen. In de buurt van deze plek staat een bordje met de woorden 'Stiltezone', en inderdaad, iedereen is er stil en kijkt eerbiedig naar zijn graf. Deze plek had voor hem een speciale betekenis, want als kind zocht hij daar met zijn broertjes naar het 'magische' groene stokje dat alle mensen geluk en voorspoed moest brengen.