Oekraïne: EK Voetbal met hindernissen

René Does

Het komende Europees Kampioenschap Voetbal in Polen en Oekraïne is het eerste dat in Oost-Europa wordt gehouden. De doorgang ervan in deze landen is echter enkele keren ter discussie gesteld. De laatste keer in april met betrekking tot het Oekraïense deel van het voetbaltoernooi als gevolg van de kritiek op de behandeling in de gevangenis van ex-premier Joelija Timosjenko. Voor Oekraïne wordt het EK Voetbal niet het grote feest en nationale visitekaartje dat het had moeten worden.

Tegenstanders van het straffen van de Oekraïense regering van president Viktor Janoekovitsj voor de behandeling van Timosjenko stellen dat politiek en sport niet aan elkaar gekoppeld moeten worden. De toekenning door de Europese voetbalbond UEFA van het EK Voetbal aan Polen en Oekraïne op 18 april 2007 werd door UEFA-president Michel Platini echter wel een 'politieke' beslissing genoemd. Hierdoor ging de organisatie van het EK Voetbal 2012 voorbij aan Italië, de grootste concurrent van Polen en Oekraïne in de bieding, dat als traditionele mondiale voetbalmacht al de ervaring en infrastructuur bezat voor het organiseren van zo'n groot internationaal voetbaltoernooi.

Ook de voorzitter van het Oekraïense organisatiecomité, Markijan Loebkivski, wees in euobserver.com onlangs nogmaals op het politieke karakter van de toewijzing aan zijn land: 'Het was een besluit van de UEFA om Oekraïne dichter bij Europa te brengen. Ze voert de taak van de Europese Commissie uit. Platini zei: "Het voetbal gaat naar het oosten." Het is de strategie van de UEFA om voetbal en beschaving met Oost-Europa te delen.'

Infrastructuur
Na de toekenning aan Polen en Oekraïne stonden de landen voor de taak omvangrijke investeringen te doen in de bouw van nieuwe en de renovatie van bestaande voetbalstadions en in de ondersteunende infrastructuur van wegen, spoorwegen, hotelaccommodaties en overige toeristische voorzieningen. Aanvankelijk zat hier totaal geen schot in. De voorbereidingen gingen zelfs zo traag dat de UEFA in mei 2009 dreigde het toernooi naar Duitsland te verplaatsen. Ook Italië, de verliezer in april 2007, wierp zich weer als organisator van het toernooi op.

Na de schrobbering door de UEFA namen de hoogste politieke leiders van de twee landen de voortgang van de organisatie onder hun persoonlijke hoede: in Polen de nieuwe centrumrechtse premier Donald Tusk en in Oekraïne president Janoekovitsj, die in januari 2010 zijn aartsrivale Timosjenko nipt versloeg in de presidentsverkiezingen. Janoekovitsj omschreef het EK Voetbal als een nationaal project dat een katalysator voor economische groei moest worden.

Het EK in Polen en Oekraïne wordt zeker dertig keer zo duur als zijn voorganger, het EK Voetbal 2008 in Oostenrijk en Zwitserland. Dat laatste toernooi kostte beide landen 700 miljoen euro. Polen geeft achttien miljard euro aan het komende toernooi uit, met name in ondersteunende infrastructuur, en Oekraïne besteedt bijna zes miljard euro, terwijl het in 2007 uitging van 2,5 miljard euro aan noodzakelijke investeringen.

In totaal geeft Oekraïne nog meer uit, ongeveer negen miljard euro, omdat ook individuele oligarchen de laatste jaren ontzettend veel hebben geïnvesteerd in de stadions en plaatselijke ondersteunende infrastructuur van hun clubs, met name eigenaar Rinat Achmetov van Sjachtjor Donetsk en Aleksandr Jaroslavski van Metallist Charkov. Voor Polen werden de omvangrijke investeringen voor het voetbaltoernooi mogelijk gemaakt door de goede economische groeicijfers, terwijl de meeste andere Europese landen onder een economische crisis gebukt gingen.

De toewijzing aan Oekraïne stond hierna nog twee keer onder druk: in oktober 2010 nadat de Cypriotische UEFA-functionaris Spiros Marangos had verklaard dat vijf leden van het Uitvoerend Comité van de UEFA waren omgekocht om voor Oekraïne te stemmen en in december 2010 door bestuurlijke problemen in de Oekraïense nationale voetbalbond. De aantijgingen van Marangos konden niet bewezen worden.

Om de vaart in de bouwwerkzaamheden te krijgen werd in Oekraïne afgezien van het uitschrijven van tijdrovende openbare tenders voor de aanbestedingen. Hiervan profiteerde vooral het bouwconcern Altcom. Door het afzien van openbare tenders werd er veel gespeculeerd over corruptie bij de aanbesteding van de omvangrijke werkzaamheden.

Prostitutie
Tegenover de grote uitgaven staan niet al te hoge inkomsten, met name niet in Oekraïne. Veel supporters en nationale elftallen van de twee pools in Oekraïne geven er de voorkeur aan in Polen te verblijven. Slechts drie van de zestien nationale elftallen verblijven in Oekraïne: naast Oekraïne zelf zijn dit Frankrijk en Zweden. Nederland, Denemarken, Duitsland, Portugal en Engeland maken liever lange en vermoeiende reizen van Polen naar Oekraïne dan dat ze in Oekraïne zelf logeren. Naar verwachting zullen tussen de 250.000 en 350.000 voetbalsupporters Oekraïne bezoeken, die gezamenlijk 200 tot 220 miljoen euro zullen uitgeven.

Tot ongenoegen van de UEFA-leiding en de voetbalbestuurders en supporters van de deelnemende landen zijn de hotelprijzen sterk verhoogd tijdens het toernooi. Prijzen in de 200 en 300 euro voor een simpele hotelkamer zijn heel gewoon. Een alternatief is een kamer huren bij particulieren: dan is men rond de 50 euro voor een nacht kwijt.

Wie ook de prijzen zullen verhogen zijn de prostituees van Polen en Oekraïne. Naar verwachting zal het komende EK een record van werkende prostituees kennen. Tijdens het WK Voetbal in Duitsland in 2006 waren ongeveer 40.000 prostituees actief, maar dit zullen er in Polen en Oekraïne waarschijnlijk aanzienlijk meer worden. De Poolse feministische filosofe Magdalena Sroda stelde in het Poolse weekblad Wrpost voor het toernooi om te dopen in 'Europrostitutie-2012': 'Medailles zullen we niet veroveren, maar het prostitutierecord moeten we kunnen breken.'

Gabriella uit Poznan zei tegen de Russische krant Kommersant: 'Euro-2012 is een feest van de liefde waarvan we gebruik moeten maken.' Zij hoopt haar gebruikelijke maandelijkse verdiensten van 2.000 euro in juni te verdrievoudigen.

In Kiev worden bij het vliegveld Borispol niet alleen brochures uitgedeeld van de stedelijke bezienswaardigheden en horecagelegenheden, maar ook overzichten van de plaatselijke bordelen. Inmiddels is in Oekraïne bekendheid met de 'Hou hem thuis'-reclame op de Nederlandse televisie. In Oekraïense en Russische media verschijnen reportages van Europese correspondenten over West-Europese voetbalsupporters en hun visies op de Poolse en Oekraïense vrouwen. Met name de Engelse voetbalsupporters lijken zich al op de Oekraïense meisjes te verheugen.

Bommen in Dnepropetrovsk
Als gevolg van de zaak-Timosjenko kwamen er nieuwe oproepen het toernooi in Oekraïne af te blazen. Deze geluiden werden echt dreigend nadat er op 27 april in de stad Dnepropetrovsk (geen speelstad, maar wel de thuisbasis van Timosjenko) een serie bommen afgingen waarbij tientallen gewonden vielen. De daders en de motieven van deze aanslag zijn niet bekend geworden, maar het meest waarschijnlijk is dat de aanslagen te maken hadden met machtsstrijd in de criminele onderwereld van Dnepropetrovsk.

Na de aanslagen in Dnepropetrovsk bood Spanje aan het toernooi te organiseren, eventueel met vertraging van een jaar. De rechts-populistische voorganger van de Poolse premier Tusk, Jaroslav Kaczynski van de partij Recht en Rechtvaardigheid, stelde voor niet alleen de openingswedstrijd in Warschau te laten spelen, maar ook de finale, die in het Olympisch Stadion van Kiev gepland staat.

De geluiden over het niet doorgaan in Oekraïne verstomden echter weer snel, want afblazen zou enorme organisatorische inspanningen betekenen en omvangrijke Oekraïense schadeclaims richting de UEFA. Oekraïne kreeg steun van de Russische premier (inmiddels president) Vladimir Poetin, die opriep sport en politiek niet met elkaar te vermengen. En FIFA-voorzitter Josef Blatter verklaarde: 'Voetbal moet verenigen en de mensen niet uit elkaar drijven.'

Het sportieve deel van het toernooi gaat dus gewoon door in Oekraïne. Op diplomatiek gebied is het echter een domper voor president Janoekovitsj, want de leden van de Europese Commissie en de regeringsleiders en ministers van de deelnemende landen uit de Europese Unie hebben praktisch allemaal verklaard Oekraïne niet te zullen bezoeken tijdens het toernooi.

De Oekraïense politicoloog Vadim Karasev schreef in de Oekraïense editie van de Russische krant Komsomolskaja Pravda: 'Het voetbal gaat door. Maar het feestgevoel is behoorlijk gedimd. We zullen niet het politieke dividend van het Europese Kampioenschap verdienen waarop we hadden gerekend.' In 2007 was de toekenning van het EK Voetbal 2012 aan Polen en Oekraïne een politieke beslissing om deze landen dichter bij Europa te brengen. Helaas is dit in het geval van Oekraïne op een teleurstelling uitgelopen.