Rusland in 2011 en 2012 (3): economie

René Does

De eerste jaren van het tweede decennium van de 21ste eeuw zijn alweer achter de rug. In Rusland zijn 2011 en 2012 twee bijzondere jaren geweest met een piek in aandacht in de winter van 2011 en 2012: de tijd dat er tamelijk onverwacht een sterke oppositiebeweging tegen het bewind van Vladimir Poetin opstond.

Als vervolg op een dergelijke serie op deze site, over de ontwikkelingen in Rusland in het eerste decennium van deze eeuw, start nu een serie over de ontwikkelingen in Rusland in 2011 en 2012. Vanwege de hierboven gesignaleerde piekbeweging zijn deze twee jaren interessant om in één keer te behandelen. De serie werd weer gemaakt op basis van speciale dikke eindejaarsbijlagen van de kwaliteitskrant Nezavisimaja Gazeta (Onafhankelijke Krant), van 30 december 2011 en 29 december 2012.

De redactie van Nezavisimaja Gazeta behandelt in de bijlagen dertien categorieën onderwerpen: algemene ontwikkelingen, politiek, economie, Russische regio´s, ´nabije´ buitenlandse politiek (de veertien andere voormalige sovjetrepublieken die al dan niet lid zijn van het Gemenebest van Onafhankelijke Staten), ´verre´ buitenlandse politiek (buiten de voormalige Sovjet-Unie), maatschappij, wetenschap, militaire zaken, religie, cultuur, kunst en televisie. De keuzes van de redactie zijn vaak voorspelbaar, maar soms ook onverwacht. Hieronder het derde deel, over de economie.

2011

1. Militarisering van de overheidsbegroting. ´Niet eerder plande de regering van Rusland zo´n opzichtige en scherpe daling van de financiering van sociale programma´s en zo´n snelle groei van de staatsuitgaven voor defensie, veiligheid en rechtshandhavende activiteiten,´ aldus de Nezavisimaja Gazeta. Dit bleek uit de begrotingsplannen voor de periode 2012-2014.
   Zo zal het aandeel van de onderwijsuitgaven in het bruto binnenlands product in deze periode dalen van 4 tot 3,6 procent en dat voor gezondheidszorg van 3,9 tot 3,4 procent, terwijl de defensie-uitgaven in deze periode zullen stijgen van 2,9 naar 3,8 procent van het bbp. Wat betreft de kortingen op de sociale uitgaven lijkt het of Rusland financieel-economisch met dezelfde problemen kampt als crisislanden in de eurozone als Griekenland en Ierland, maar dat is helemaal niet het geval.
2. WTO-lidmaatschap. Op 16 december tekende Rusland met de Wereldhandelsorganisatie (WTO) het toetredingsverdrag, dat in 2012 daadwerkelijk zou ingaan. Dit nadat Georgië onder Zwitserse bemiddeling zijn verzet tegen het Russische WTO-lidmaatschap had opgegeven, hoewel de erkenning door Rusland van de onafhankelijkheid van Zuid-Ossetië en Abchazië na de vijfdaagse oorlog van augustus 2008 onverkort van kracht bleef.
   Premier Vladimir Poetin beoordeelde de voordelen en nadelen van het lidmaatschap als ´fifty-fifty´. Zo zou vooral de zware industrie van het lidmaatschap kunnen profiteren, terwijl aan de andere kant protectionistische maatregelen voor kwetsbare sectoren als de landbouw en de lichte industrie moeilijker zouden worden.
3. 

   Voorzitter van het Comité van Burgerinitiatieven Aleksej Koedrin. Foto: komitetgi.ru.

   Opnieuw enorme kapitaalvlucht. Hoewel het record kapitaalvlucht van 2008, 134 miljard dollar, niet gehaald werd, was de kapitaalvlucht in 2011 weer aanzienlijk gegroeid ten opzichte van 2009 en 2010. In de periode januari-november 2011 bedroeg de kapitaalvlucht 74 miljard dollar, tegen 56 miljard dollar in heel 2009 en ´maar´ 34 miljard dollar in heel 2010.
   Het was ook veel meer dan de prognose die de Centrale Bank van Rusland in het begin van het jaar had gedaan, namelijk 35 tot 36 miljard dollar. Het investeringsklimaat in Rusland bleek dus veel slechter dan de Centrale Bank had gedacht.
4. Laatste jaar van de regering-Poetin. Dit was het laatste jaar van Vladimir Poetin in de rol van premier, want iedereen was ervan overtuigd dat hij in 2012 weer president zou worden. Daar premier Poetin in de relatie met president Medvedev in de praktijk de machtigste politicus van Rusland bleef, waren veel politieke zwaargewichten minister geworden in de regering van Poetin. Met de komende functiewisseling van Poetin in het verschiet, begonnen veel van die zwaargewichten de regering te verlaten, zoals bijvoorbeeld vicepremier Aleksej Koedrin.
5. 

   Noordstroom verlaat het vasteland in Vyborg, Rusland en komt aan land in Lubmin, Duitsland. Het controlecentrum ligt in Zug, Zwitserland. Foto: Nord Stream AG.

   De ingebruikneming van Noordstroom. In aanwezigheid van president Dmitri Medvedev en bondskanselier Angela Merkel werd op 8 november de gaspijpleiding Noordstroom werkelijk in gebruik genomen. Deze 1.200 kilometer lange leiding van Rusland naar Duitsland door de Oostzee ging Russisch gas aan Europa vervoeren om het grondgebied van het ´onbetrouwbare´ doorvoerland Oekraïne heen. Na de latere aanleg van de tweede tak van Noordstroom zou deze leiding uiteindelijk per jaar 55 miljard kubieke meter gas kunnen vervoeren.
   Later zou de pijpleiding Zuidstroom vanuit de Kaspische regio over Turkse grondgebied naar Europa verder verminderen. Zuidstroom, geplande bouwkosten 8,6 miljard euro, moet volgens de plannen na voltooiing jaarlijks 63 miljard kubieke meter gas vervoeren.

2012

1. Daling van de gasexport. In de eerste elf maanden van 2012 daalde de Russische gasexport met 7,3 procent in vergelijking met dezelfde periode in 2011. Daar moet bij gezegd worden dat 2011 een topjaar was. Ook de gaswinning daalde in 2012 met 3,1 procent. In 2011 werd 670,6 miljard kubieke gas gewonnen, 3,1 procent meer dan in 2010, en 196,7 miljard kubieke meter gas geëxporteerd, 7 procent meer dan in 2010.
   De exportdaling had verschillende oorzaken, zoals de economische crisis in de eurozone, de verschijning van steeds meer alternatieven op de gasmarkt, met name vloeibaar aardgas (LNG) uit landen als Qatar, en de toenemende druk vanuit de Europese Unie en voormalige sovjetrepublieken op Gazprom om de tarieven te verlagen.
   Het werd ook steeds moeilijker de geplande capaciteit van de pijpleidingen Noordstroom en Zuidstroom te benutten. Van die laatste pijpleiding werden de bouwkosten overigens steeds hoger: in 2012 sprak men inmiddels van 16 miljard euro.
2. Vastlopende pensioenhervorming. Ook in Rusland moet het pensioenstelsel, nog bijna geheel een staatssysteem, vanwege de vergrijzing van de bevolking hervormd worden. Omdat dit politiek een zeer heikel thema is voor de zittende machthebbers, wordt er wel veel over gepraat en geschreven, maar nog weinig gedaan. Zo verbood president Poetin een verhoging van de pensioengerechtigde leeftijd.
   En moeten de Russen nu wel of niet verplicht zelf gaan sparen in private pensioenfondsen? Men kwam er niet uit. Het was ook een departementale strijd, tussen het Ministerie van Arbeid (Mintroed), dat vooral de belangen van de werkenden verdedigt, en het Ministerie van Financiën (Minfin), dat het meest denkt aan het gezond houden van de overheidsfinanciën.
3. Blijvende hoge kapitaalvlucht. Was de kapitaalvlucht in 2011 weer flink gestegen, in 2012 bleef die hoog, ondanks de grotere politieke duidelijkheid na de verkiezing van president Poetin en de benoeming van Dmitri Medvedev als premier. In 2012 zou de kapitaalvlucht op 70 tot 75 miljard dollar uitkomen.
4. Geen crisis, maar stagnatie. Er was groeiend pessimisme over de toekomst van de Russische economie. Hoewel er lang geen sprake was van crisis, zoals in veel landen van de eurozone, was de toestand wel te definiëren als stagnatie. Vooral een daling van de olieprijs werd gevreesd, tot misschien wel 60 dollar voor een vat in 2013. In 2012 groeide de Russische economie met 3,5 procent, tegen 4,3 procent in zowel 2010 als 2011.
5. 

   Hoofdkantoor van Rosneft in Moskou. Foto: www.rosneft.com.

   Overname van TNK-BP door Rosneft. Het staatsoliebedrijf Rosneft werd weer machtiger in de Russische oliesector door de overname van het oliebedrijf TNK-BP. De deal kostte Rosneft (Russische Olie) 61 miljard dollar. Na de overname neemt Rosneft 35 tot 38 procent van de Russische oliewinning voor zijn rekening en 35 procent van de olieverwerking.
   Het was nog even spannend of de antimonopolie-autoriteiten in Europa en Rusland de koop zouden goedkeuren, omdat Rosneft een te sterke monopoliepositie kon gaan innemen (de toegestane bovengrens ligt rond de 35 procent). Rosneft zal nu jaarlijks 200 miljoen ton olie winnen en hiermee de grootste oliemaatschappij met verhandelde aandelen ter wereld zijn.
   Het zal Rosneft echter naar verwachting grote moeite kosten de aangegane schulden voor de aankoop van TNK-BP af te lossen. En wordt Rosneft net zo´n log monster in de Russische oliesector als Gazprom dat is in de gassector?