Rustige presidentsverkiezingen in Georgië

René Does

In de voormalige sovjetrepubliek Georgië is er weer een politiek tijdperk afgesloten, namelijk dat van president Michail Saakasjvili. Deze met de Nederlandse Sandra Roelofs getrouwde politicus heeft tien jaar lang het gezicht van de Georgische politiek bepaald, maar de presidentsverkiezingen van 27 oktober 2013 maakten hier - in ieder geval voorlopig - een einde aan.

Op 17 november is de nieuwe Georgische president, Georgi Margvelasjvili, geïnaugureerd. Hij zal minder volmachten hebben dan zijn voorganger. Na de inauguratie van Margvelasjvili zullen de grondwetswijzigingen van 15 oktober 2010 in werking treden, die Georgië zullen veranderen van een presidentiële in een parlementaire republiek met een politieke hoofdrol voor de premier.

Aanvankelijk had Saakasjvili die grondwetswijzigingen voor zichzelf doorgevoerd: omdat hij op 27 oktober 2013 zijn twee grondwettelijke presidentiële termijnen zou hebben volgemaakt, zou hij daarna als machtige premier toch de nummer één in de Georgische politiek kunnen blijven. Maar de parlementsverkiezingen van 1 oktober 2012 gooiden roet in het eten.

Deze verkiezingen zagen de razendsnelle opkomst en meerderheidswinst van de miljardair Bidzina Ivanisjvili en zijn partij Georgische Droom (GM). Ivanisjvili had zich tot doel gesteld een einde te maken aan het bewind van Saakasjvili. Verrassend lukte hem dat op overtuigende wijze.

Ivanisjvili werd na de parlementsverkiezingen de nieuwe premier van Georgië. Hij stelde toen dat hij geen carrière in de politiek nastreefde en na de presidentsverkiezingen van oktober 2013 weer zou aftreden als premier.

Het was na de parlementsverkiezingen duidelijk dat een GM-kandidaat ook de presidentsverkiezingen zou gaan winnen. De enige vragen waren wie die kandidaat zou worden en of er een tweede ronde nodig zou zijn. Het werd dus Georgi Margvelasjvili en een tweede ronde was niet nodig, want Margvelasjvili won de eerste ronde meteen met 62,1 procent van de stemmen. De opkomst was met 46,6 procent van de kiezers laag; voor het eerst bij landelijke verkiezingen in de postcommunistische tijd bleef het opkomstcijfer onder de 50 procent steken.

Drie andere vragen dan de vraag wie de winnaar zou worden waren bij de presidentsverkiezingen interessant. Wie zou nummer twee worden? Wie zou de opvolger worden van Ivansjvili als premier? En wat zou het lot worden van Saakasjvili? Er werd en wordt heftig gespeculeerd of Ivanisjvili zijn opponent strafrechtelijk zal laten vervolgen na de presidentsverkiezingen.

Zo´n vervolging zou dan volgens die speculaties kunnen plaatsvinden vanwege mogelijke betrokkenheid van Saakasjvili bij het plotselinge en geheimzinnige overlijden van ex-premier Zoerab Zjvanija op 3 februari 2005 en het gewelddadig neerslaan van een anti-regeringsdemonstratie in Tbilisi op 26 mei 2011.

Toch werd de kandidaat van Saakasjvili´s Verenigde Nationale Beweging (END), David Bakradze, overtuigend tweede met 21,7 procent van de stemmen. Derde met 10,1 procent van de stemmen werd de pro-Russische kandidaat, voormalig parlementvoorzitster Nino Boerdzjanadze van de partij Democratische Beweging - Eén Georgië.

Er deden 23 kandidaten in de presidentsverkiezingen mee, nadat zich aanvankelijk maar liefst 53 kandidaten hadden aangemeld. Saakasjvili en Bakradze erkenden meteen de overwinning van Margvelasjvili. Internationale verkiezingswaarnemers meldden dat de verkiezingen eerlijk waren verlopen.

Vrijgezel
Voor Georgische begrippen heeft de nieuwe president best een bijzondere biografie. Georgi Margvelasjvili (44) is filosoof en vrijgezel en heeft een twintigjarige dochter, Anna, die in Moskou woont en studeert, en een kunstenares als huidige vriendin, Maka Tsitsjoea. Hij begon zijn arbeidsleven als toeristengids in Tbilisi, werd daarna docent filosofie en rector van het Instituut voor Maatschappelijke Zaken van Georgië.

In oktober 2012 werd hij minister van Onderwijs in de regering van Ivanisjvili en in februari 2013 ook vicepremier. In juni trad hij af als minister om zich als GM-kandidaat op de presidentsverkiezingen voor te bereiden. Margvelasjvili is overigens geen lid van GM.

Inmiddels is ook duidelijk wie Ivanisjvili als premier zal opvolgen een week na de inauguratie van Margvelasjvili. Dit wordt minister van Binnenlandse Zaken Irakli Garibasjvili. Garibasjvili is een zakelijke rechterhand van Ivanisjvili, die zich na zijn intrede in de politiek als minister als een goed bestuurder presenteerde.

Er zijn verschillende oorzaken voor de onverwachte en snelle ontbinding van het regime van Saakasjvili. Saakasjvili voerde een beleid van modernisering en corruptiebestrijding, waarin hij snelle en duidelijke resultaten boekte. Zo heeft Georgië tegenwoordig een van de meest vrije investeringsklimaten ter wereld.

Maar de hervormingen gingen te snel en waren voor veel Georgiërs te radicaal. Saakasjvili steunde vooral op de jonge stedelingen met computervaardigheden. De bevolking van Georgië bestaat echter nog steeds in meerderheid uit plattelandsbewoners, gepensioneerden en oudere ambtenaren die niet zo handig zijn met alle moderne computertechnieken en communicatiemiddelen.

Saakasjvili werd verder wel gesteund in zijn prowesterse koers, maar zijn sterke vijandschap ten opzichte van het machtige buurland Rusland werd door de meeste Georgiërs niet gedeeld. Dat zijn confrontatiepolitiek jegens Rusland in augustus 2008 leidde tot een vijfdaagse oorlog, waarbij de deelregio´s Abchazië en Zuid-Ossetië feitelijk verloren gingen, werd hem zwaar aangerekend. De meerderheid van de Georgiërs steunt de prowesterse koers van het land, maar wil dit gepaard laten gaan met goede betrekkingen met Rusland.

Na de oorlog deed Rusland de deur op slot voor Georgische producten. Georgië verloor hierdoor de belangrijkste afzetmarkt van zijn exportproducten, wijn, citrusvruchten en mineraalwater. Dit verlies van de Russische markt werd bij lange na niet gecompenseerd met export naar andere markten, waardoor de aanvankelijk snelle economische groei onder Saakasjvili sterk afnam.

Toekomst
Na de recente parlements- en presidentsverkiezingen krijgt Georgië een ander type politici. Saakasjvili en zijn voorganger Edoeard Sjevardnadze waren charismatici die zich het aura van ´redder des vaderlands´ aanmaten. De nieuwe leiders, Margvelasjvili en Garibasjvili, hebben een veel bleker politiek profiel en zullen meer als zakelijke bestuurders optreden.

Verder zal de prowesterse koers van Georgië standhouden. Dat de ´kandidaat van Rusland´, Nino Boerdzjanadze, derde werd met slechts 10 procent van de stemmen, onderstreepte dat. En dat de presidentsverkiezingen zo soepel en rustig zijn verlopen, wordt door praktisch alle commentatoren verklaard uit de westerse, met name Amerikaanse, invloed in de Georgische politiek. Zo zal het Westen ook geen bijltjesdag door de nieuwe machthebbers tegen Saakasjvili en andere vertegenwoordigers van zijn bewind toestaan.

Voor de nabije toekomst zijn er enkele vragen over de Georgische politiek. Zal GM als politieke eenheid overleven na het aftreden van Ivanisjvili als premier? En zal Ivanisjvili zich echt terugtrekken uit de politiek of zal hij een rol als ´grijze kardinaal´ op de achtergrond gaan spelen? Verder wordt het spannend of de Europese Unie tijdens de komende EU-top eind november in Vilnius Georgië voor zijn prowesterse en hervormingskoers zal belonen met een Associatieverdrag of een duidelijk vooruitzicht daarop.