Bijna alles over Sotsji (deel 3)

René Does

Van 7 tot 23 februari zullen de Olympische Winterspelen van 2014 plaatsvinden in de Russische badplaats Sotsji aan de kust van de Zwarte Zee. Het zijn al bij voorbaat geen reguliere Olympische Spelen vanwege de vraagtekens bij de enorme kosten die zijn gemaakt, de gespannen veiligheidssituatie in de regio waar de Spelen gehouden worden en de diplomatieke ruzies tussen Rusland en westerse landen als gevolg van de verslechterende mensenrechtensituatie in Rusland, waarbij de wet tegen ´propaganda van homoseksualiteit onder minderjarigen´ als culminatiepunt fungeerde.

Dit laatste thema, en de vraag welke hoogwaardigheidsbekleders er namens Nederland officieel hun opwachting mogen en moeten maken tijdens de Spelen in Sotsji, wordt in dit artikel niet behandeld. Dat werd en wordt voldoende gedaan in andere (Nederlandse) mediaorganen. Op deze plek gaat het over de Russische zaken rond de Spelen. Deel drie van een vierdelige serie. Aflevering één en twee verschenen eerder deze week.

    7.   Toeschouwers
Een belangrijke reden waarom de Russen goede hoop hebben op een hoge eindklassering in het medailleklassement is dat de grote meerderheid van de toeschouwers uit Russen zal bestaan. Ervan uitgaande dat het niet verlammend zal werken, moet dit de Russische deelnemers een extra boost geven.

Officieel zal 70 procent van de kaartjes voor de sportwedstrijden aan Russen worden verkocht en 30 procent aan buitenlandse bezoekers. In de praktijk kan het zo uitpakken dat gemiddeld wel 90 procent van de toeschouwers uit Russen zal bestaan. Redenen waarom weinig buitenlanders de Olympische Spelen zullen bezoeken zijn er legio: alle discussies over de politieke situatie in Rusland en rond de wetgeving tegen ´homo-propaganda onder minderjarigen´, de grote afstand naar Sotsji, de hoge kosten (je bent al snel duizenden euro´s kwijt als je wat langer op de Spelen wilt verblijven), de administratieve rompslomp rond reizen naar Rusland, het voor veel mensen wat angstaanjagende karakter van het land en de zorgen rond de veiligheid in Sotsji.

    8.   Veiligheid
Die laatst genoemde twee redenen hebben natuurlijk met elkaar te maken. Er bestaat angst slachtoffer te worden van een terroristische aanslag, want Sotsji ligt pal naast de onrustige Noord-Kaukasus, zo´n 100 kilometer ten westen ervan.

Dit risico is reëel. Er zijn in de regio genoeg terroristische organisaties en individuen die het feestje van Poetin met genoegen willen verstoren met een aanslag. Sinds de toekenning van de Olympische Winterspelen aan Sotsji in 2007 zijn er ook veel dreigementen in deze richting geuit, met name door de Imarat Kavkaz onder leiding van de Tsjetsjeen Dokoe Oemarov, de opvolger van de in 2006 gedode Sjamil Basajev als leider van de Tsjetsjeense terroristische ondergrondse.

Zo´n aanslag hoeft bovendien geen grote gecoördineerde actie te zijn, maar kan ook bestaan uit een eenvrouwsactie door een zogenoemde ´zwarte weduwe´, een weduwe van een door het Russische leger gedode terrorist uit de Noord-Kaukasus. Vlak vóór de Spelen sloegen drie individuen toe in de stad Wolgagrad aan de middenloop van de Wolga.

Op 21 oktober blies een sjachidka (zelfmoordterroriste) zich op in een stadsbus, waarbij zeven doden en 32 gewonden vielen. Eind december was er een dubbelaanslag: op 29 december een zelfmoordaanslag op het treinstation van de stad en een dag later een zelfmoordaanslag in een trolleybus, waarbij respectievelijk achttien en zestien doden vielen. De eerste aanslag was weer gepleegd door een sjachidka, maar de tweede door een man, de tot de radicale islam bekeerde etnische Rus Pavel Petsjenkin (strijdnaam Ansar Ar-roesi) uit de deelrepubliek Mari-El aan de middenloop van de Wolga.

Twee thema´s spelen op dit punt een hoofdrol voor en tijdens de Spelen. Als eerste de eis van Tsjerkessen om hun verdrijving in 1864 van de Noord-Kaukasus als ´genocide´ te erkennen. Tsjerkessische politieke activisten worden al maandenlang in de gaten gehouden en ondervraagd door de Russische veiligheidsdiensten. Het Tsjerkessische activisme presenteert zich als volledig vreedzaam, en is dit in de praktijk ook altijd geweest, maar het thema kan misbruikt worden door echte terroristen uit de regio die niets tegen een aanslag op de Spelen zouden hebben. Het tweede thema is het streven van de Imarat Kavkaz om uit de hele Noord-Kaukasus de Russen te verdrijven en in de regio één islamitisch kalifaat op te richten, waar de wetten van de sjaria moeten gelden.

De kans op een terroristische aanslag in Sotsji tijdens de Spelen is echter zeer klein. De olympische complexen in Sotsji en omgeving worden buitengewoon zwaar beveiligd. Er zijn tijdens de Spelen naar schatting 100.000 politieagenten, soldaten en medewerkers van andere veiligheidsdiensten actief. Dit betekent dat er zo ongeveer op iedere vijf inwoners van Sotsji een veiligheidsfunctionaris zal zijn.

Maar een aanslag hoeft niet direct in het olympische complex plaats te hebben. Groter is de kans op een aanslag door een terroristische organisatie of door een eenvrouwsactie elders in het land, en dan het liefst in een grote stad. Ook een aanslag buiten Sotsji zal een schaduw over de Spelen werpen. Het is dus zaak voor de Russische veiligheidsdiensten om in het hele land de waakzaamheid te verhogen tijdens de Spelen.

    9.   Moskou 1980 en Sotsji 2014
Er zijn door Russische journalisten vergelijkingen gemaakt tussen de Olympische Winterspelen 2014 in Sotsji en de laatste en enige keer dat er eerder in Rusland (in casu de voormalige Sovjet-Unie) olympische spelen waren, namelijk de Olympische Zomerspelen van 1980 in de hoofdstad Moskou. Er zijn verschillende duidelijke overeenkomsten.

Als eerste de al eerder genoemde politieke kritiek op Rusland uit het buitenland. In 1980 ging het om een volledige boycot van deelname door westerse landen, in Sotsji om een lichtere vorm van politiek activisme zonder dat de deelname door westerse sporters in gevaar komt: protestacties door mensenrechtenbewegingen, zogenaamde ´te volle agenda´s´ van staatshoofden en regeringsleiders om aanwezig te kunnen zijn en kritische opmerkingen van officiële delegatieleden die wel komen.

Verder het weren van onwenselijke groepen en personen in de omgeving van de Spelen. In 1980 werden vooral maatschappelijk onwenselijke elementen als alcoholisten, zwervers en prostituees voor een tijdje de hoofdstad uit gezet om het ideaalbeeld van de communistische orde niet te bevlekken. Rond Sotsji worden politieke activisten en Noord-Kaukasische nationalisten en islamisten in de gaten gehouden en door de veiligheidsdiensten lastig gevallen.

Ook de Olympische Zomerspelen van 1980 kenden hoge kosten en omvangrijke diefstal. Waarschijnlijk kostten de Spelen in 1980 bijna twee miljard roebel, omgerekend 400 miljoen dollar naar de toenmalige wisselkoers van de roebel op de zwarte valutamarkt. De Olympische Zomerspelen vier jaar later in Los Angeles kostten 250 miljoen dollar.

De diefstal bestond in 1980 niet zozeer uit geldelijke malversaties en corruptie, maar vooral uit enorme diefstal van bouwmaterialen vanaf bouwterreinen voor de Spelen. Materiële tekorten waren in de voormalige Sovjet-Unie immers een groter probleem dan geldtekorten. Over de diefstal en corruptie rond de Spelen in Sotsji is in de vorige aflevering van deze serie geschreven.

Het weekblad Novoje Vremja schreef in het nummer van 25 december 2013: ´In 1980 was er het schandaal met de inval van de sovjettroepen in Afghanistan, in 2014 het schandaal met de homofobe wetgeving, in 1980 was er diefstal en sjtoermovsjtsjina (haastwerk voor een deadline - RD), in 2014 was dit er weer, de Olympiade van 1980 werd een propaganda-instrument voor de sovjetorde, de Olympiade van 2014 een propaganda-instrument voor Poetins Rusland.´

Maar er wordt ook ruimhartig erkend dat de infrastructurele erfenis voor Moskou van de Olympische Zomerspelen van 1980 een goede is geweest. Veel van de nieuwe voorzieningen voor die Spelen zijn tot de dag van vandaag belangrijke en kenmerkende gebouwen van Moskou gebleven. Het Olympisch dorp bleef een plek met geliefde woningen. Verder gaat het onder meer om de uitbreiding en vernieuwing van de televisietoren Ostankino, het sportcomplex Olimpijski, dat tot de dag van vandaag het belangrijkste sportcomplex van de hoofdstad is, de middenklassehotels Kosmos, Sevastopol en Izmajlovo, het internationale perscentrum, waar nu het persbureau RIA Novosti is gehuisvest, en het internationale vliegveld Sjeremetjevo-2.

Kortom, de Olympische Zomerspelen van 1980 kostten wat, maar daar hebben de Moskovieten ook iets voor teruggekregen. Bij de Olympische Winterspelen in Sotsji moet dit nog maar blijken in de toekomst.