Rusland in 2014 (1): algemene ontwikkelingen

René Does

Als vervolg op drie eerdere series op deze site, over de ontwikkelingen in Rusland in de jaren 2011 en 2012, in 2013 en de ontwikkelingen in het eerste decennium van deze eeuw, start nu een serie over de ontwikkelingen in Rusland in 2014. De serie wordt weer gemaakt op basis van de speciale dikke eindejaarsbijlage van de kwaliteitskrant Nezavisimaja Gazeta (Onafhankelijke Krant), van 30 december 2014.

De redactie van Nezavisimaja Gazeta behandelt in de jaarlijkse bijlage veertien categorieën onderwerpen: algemene ontwikkelingen, politiek, economie, Russische regio´s, ´nabije´ buitenlandse politiek (de veertien andere voormalige sovjetrepublieken die al dan niet lid zijn van het Gemenebest van Onafhankelijke Staten), ´verre´ buitenlandse politiek (buiten de voormalige Sovjet-Unie), maatschappij, wetenschap, militaire zaken, religie, cultuur, literatuur, kunst en televisie.

De keuzes van de redactie zijn vaak voorspelbaar, maar soms ook onverwacht. Hieronder het eerste deel, over de algemene ontwikkelingen in Rusland en de rest van de wereld.

1. 

   Tekening van de toetredingsovereenkomst op 18 maart 2014. Foto: kremlin.ru.

   Nieuwe verovering van de Krim. Op 18 maart 2014 werd een verdrag getekend over de opname van het schiereiland de Krim en de militaire havenstad Sevastopol in de Russische Federatie, twee dagen nadat in deze twee regio´s hierover een volksreferendum was gehouden. Tussen het uitschrijven en het houden van het referendum lag ook een zeer korte periode van maar zeventien dagen.
   De gebeurtenissen waren een reactie op de machtswisseling in Oekraïne, waar de pro-Russische president Viktor Janoekovitsj op 22 februari was verdreven door prowesterse krachten in een volksrevolutie. De Russische president Vladimir Poetin gaf later in een televisie-interview toe dat Russische militairen de ´zelfverdedigingstroepen´ op het schiereiland hadden gesteund.
   De aansluiting van de Krim werd door de grote meerderheid van de Russen gesteund; de populariteitscijfers van Poetin overstegen de 80 procent. Een enorme golf van ´Krim-nostalgie´ brak in Rusland los na de nieuwe verovering. Het al dan niet steunen van de herovering van de Krim werd in Rusland een politiek-morele lakmoesproef voor trouw aan het vaderland.
   De verovering van het Oekraïense schiereiland werd niet erkend door de internationale gemeenschap en leidde tot een scherpe verslechtering van de relaties met het Westen en het uitroepen van sancties door het Westen. Volgens de krant speelde de gebeurtenis nog meer ´kwade grappen´ met de Russische machthebbers: als een zwaar te subsidiëren regio en door de problemen met de elektriciteits- en watervoorziening zal de hereniging Rusland veel kosten en is er een precedent geschapen door de uitspraken over de noodzakelijke bescherming van Russen in het buitenland. Als eerste maakten etnische Russen in twee andere Oekraïense regio´s, de oostelijke provincies Donetsk en Loegansk, aanspraak op zulke bescherming.
2. Anti-amerikanisme in de buitenlands politiek. Het jaar zag een snelle verslechtering van de betrekkingen met het Westen, die weer aan de tijden van de Koude Oorlog deed denken. Met name de Verenigde Staten werden door Poetin allerlei verwijten voor de voeten gegooid.
   Als buitenlandpolitieke ideologische plaatsbepaling kon vooral de rede van Poetin tijdens het jaarlijkse ´Internationale Discussieforum´ in Valdaj worden opgevat. Daar verweet de Russische president Amerika zaken als arrogant winnaarsgedrag, juridisch nihilisme in het internationale recht, het opleggen van dictaten en het afzetten van onwelgevallige regimes.
   Hij stelde dat Amerika met Rusland wil omgaan als een beer van wie de nagels en tanden worden uitgetrokken, om het daarna als opgezet dier achter te laten. ´De zaak is dat wij onze zelfstandigheid beschermen, onze soevereiniteit en ons recht op een bestaan.´
3. Successen in Sotsji. Zonder de gebeurtenissen op de Krim en in het oosten van Oekraïne zou 2014 in Rusland vooral de geschiedenis zijn ingegaan als het jaar van de Olympische Winterspelen in Sotsji. Ondanks de brede kritiek op de enorme kosten, werden de Spelen alom geprezen om hun vlekkeloze organisatie en indrukwekkende openings- en sluitingsceremonie.
   En ondanks dat de nationale ijshockeyers niet het goud wonnen, werden de Spelen een onverwacht groot sportief succes voor Rusland. De eerste plaats in het medailleklassement werd gewonnen met 33 medailles: 13 gouden, 11 zilveren en 9 bronzen.
4. 

   Lees de Engelse tekst van het verdrag van 21 februari 2014, ondertekend door Sikoski, Steinmeier, Fabius, Loekin, Klitsjko, Jatsenjoek en Tjagnibok.

   Machtswisseling in Oekraïne. Het geschil in Oekraïne over een pro-Russische of een pro-westerse koers liep op 22 februari uit op een machtswisseling en de vlucht van president Viktor Janoekovitsj uit het land. Maanden lang waren er in Kiev op het Onafhankelijkheidsplein protesten tegen de pro-Russische keuze van Janoekvitsj uit november geweest.
   Op 18 februari werden in het stadscentrum tientallen tegenstanders van het regime en ook toevallige voorbijgangers gedood en gewond door de oproerpolitie Berkoet. Op 21 februari waren er ruim honderd doden te betreuren.
   Op diezelfde dag werd onder bemiddeling van de ministers van Buitenlandse Zaken van Polen en Duitsland, Radoslav Sikorski en Frank-Walter Steinmeier, een verdrag getekend tussen Janoekovitsj en de oppositieleiders Vladimir Klitsjko, Arseni Jatsenjoek en Oleg Tjagnibok over de toekomstige machtsverdeling en vervroegde presidentsverkiezingen.
   Maar de opstandelingen op straat stelden Janoekevitsj een ultimatum: vóór 22 februari 10.00 uur aftreden. De volgende morgen was Janoekovitsj inderdaad naar Rusland gevlucht, waarna het parlement de gevluchte president met grote meerderheid van stemmen uit zijn functies onthief. Parlementsvoorzitter Aleksandr Toertsjinov werd tot waarnemend president benoemd.
   De machtswisseling in Kiev werd niet erkend in de oostelijke provincies Donetsk en Loegansk. Voor Rusland was de dode letter van het verdrag van 21 februari aanleiding om te stellen dat er in Kiev een illegale staatsgreep had plaatsgevonden.
5. Opkomst van ISIS. In de zomer van 2014 ontwikkelde Islamitische Staat van Irak en Syrië (ISIS) zich tot de gevaarlijkste moslimfundamentalistische terroristische organisatie ter wereld. Het belangrijkste verschil met zijn voorganger Al-Qaeda was dat ISIS tegen die tijd in Irak en Syrië een omvangrijk grondgebied had veroverd, dat op 29 juni tot een ´kalifaat´ werd uitgeroepen.
   Niet-islamitische religieuze minderheden, maar ook islamitische minderheden als de Yazidi´s, werden in het kalifaat voor de keuze gesteld tussen het aannemen van de strenge islam van de beweging Islamitische Staat (IS) of de dood. IS kreeg een mondiale aantrekkingskracht op jihadisten.
   Op 8 augustus leidde dit alles ertoe dat een nieuwe internationale coalitie van westerse landen en staten uit het Midden-Oosten onder leiding van de Verenigde Staten een nieuwe oorlog begonnen in de regio van het Midden-Oosten in de vorm van luchtbombardementen op stellingen en bezittingen van IS en de bewapening van Iraakse en Koerdische strijdkrachten (de peshmerga) op de grond.