Over zes jaar is president Poetin verdwenen

Jan Limbeek

De Russische presidentsverkiezingen, die op 18 maart 2018 zullen plaatsvinden, vinden alle Russen ongelofelijk saai, omdat de kans 99,9 procent is (of meer) dat Vladimir Poetin gekozen wordt. Wel kunnen er enkele interessante observaties gemaakt worden over de periode ná de verkiezingen.

Verkiezingsspanning ontbreekt geheel omdat het zeker is dat Poetin de Russische president blijft en omdat er verder niets belangwekkendst gebeurt. In 2008 was er met Dmitri Medvedev in ieder geval een andere presidentskandidaat dan Poetin en in 2012 kon men de verkiezingen nog zien als een reactie op straatprotesten. Nu is er niets. Het echte probleem voor het Kremlin is of er wel genoeg mensen naar de stembus gaan.

In 2024 komt er hoogstwaarschijnlijk wel een andere president dan Poetin. Een president mag niet meer dan twee opeenvolgende termijnen dienen. Als hij een termijn premier zou worden, zoals Poetin deed in de periode 2008-2012, kon de telling weer opnieuw beginnen. Poetin heeft expliciet ontkent dat hij dit in 2024 nogmaals zal doen. Bovendien moet hij nu zes jaar wachten om weer president te worden, terwijl dit de vorige keer nog vier jaar was.

Er zijn in deze situatie een aantal mogelijkheden. Poetin kan besluiten echt met pensioen te gaan omdat hij het na 24 jaar genoeg vindt. In 2024 is hij 71 jaar oud. Wellicht kan hij een positie als pater familias innemen, zoals de Chinese leider Deng Xiaoping (1904-1997) deed. Nadat hij alle formele functies had neergelegd, bleef Deng de belangrijkste persoon in China. Maar Rusland is China niet. In China is het respect voor ouderen en anciënniteit veel groter dan in Rusland. Poetin loopt in Rusland een groter risico zijn positie als machtigste man achter de schermen te verliezen als hij geen formele functie bekleedt.

De Poolse variant is ook mogelijk. De machtigste man in Polen is niet de president of de premier, maar partijleider Jaroslaw Kaczynsky van de regeringspartij Recht en Rechtvaardigheid (PiS). Poetins positie hangt in zowel de Chinese als de Poolse variant mede af van het aanzien van zijn opvolger. Dat lijkt geen bedreiging voor Poetin want zijn opvolger zal voorlopig waarschijnlijk een lager aanzien aan hem hebben.

Als Poetin in 2024 wel formeel wil vasthouden aan de hoogste macht, dan zijn er twee mogelijkheden. De simpelste mogelijkheid is om de grondwet weer te veranderen en gewoon president te blijven. Weliswaar zou Poetin dit makkelijk kunnen doen, toch is het onwaarschijnlijk dat dit gebeurt omdat Poetin zich heeft laten kennen als een legalistische president. De andere mogelijkheid is dat Poetin Rusland omvormt van een presidentieel in een parlementair stelsel en premier wordt.

Machtsoverdracht
Het is mogelijk dat Poetin al eerder dan na afloop van zijn tweede presidentiële termijn in 2024 besluit de macht over te dragen. Net zoals zijn voorganger, president Boris Jeltsin, bij aanvang van het jaar 2000 zijn functie neerlegde. Het verschil is dat Jeltsin incapabel was en Poetin waarschijnlijk nog gezond van lichaam en geest zal zijn.

Het is zelfs mogelijk dat Poetin al heel snel de macht aan zijn opvolger overdraagt. Dit heeft twee grote voordelen. Ten eerste zullen de noodzakelijke, maar ongetwijfeld impopulaire hervormingen, niet aan Poetin kleven. Zo zal hij herinnerd worden als leider die Ruslands positie in de wereld versterkte. De nadelen van de hervormingen zijn voor de nieuwe president.

Het tweede grote voordeel is dat Poetin zelf zijn opvolger kan kiezen, die daarna ook een grote kans heeft om de verkiezingen te winnen. De machtscontinuïteit wordt zo gewaarborgd en de band tussen Poetin en zijn opvolger versterkt.

Dit verklaart ook waarom het Kremlin absoluut niet wil dat Aleksej Navalny een uitdager kan zijn van Poetin in de huidige verkiezingen, ondanks het feit dat hij geen schijn van kans maakt. Maar in de toekomst, als Poetin niet meer meedoet, is hij wel kansrijk.

Of het Westen blij moet zijn met president Navalny, is overigens twijfelachtig. Navalny staat te boek als een corruptiebestrijder, die de huidige machthebbers keihard aanpakt. Al Poetins liberale tegenstrevers keren zich ook tegen corruptie en zijn toch bij een groot deel van de bevolking impopulair. Het verschil met hen is dat Navalny ook een nationalist is. Die combinatie maakt hem populair bij Russen en heeft potentie voor de toekomst.

Elvira Nabioellina
Het is bekend dat de Russische economie hervormingen behoeft. Volgens Russische en Westerse instituten, zoals de Russische Centrale Bank of het IMF, kan de Russische economie niet meer dan twee procent per jaar groeien. Een hoger groeipercentage ontaardt snel in oververhitting.

Daarmee wordt de Russische plaats in de wereld nooit versterkt. Om niet bekend te worden in de geschiedenisboekjes als president van de stagnatie, is het niet onwaarschijnlijk dat Poetin al snel na zijn verkiezing hervormingen zal doorvoeren.

Dit zal niet kunnen gebeuren met de huidige premier Dmitri Medvedev, die qua doortastende hervormingen weinig op zijn naam heeft staan. Wie gaat president Poetin straks als zijn premier aanstellen? Wellicht maakt bankpresident Elvira Nabioellina de grootste kans. Zij wordt zelfs wel genoemd in de Russische pers als opvolger van president Poetin, wat via haar eventuele premierschap zelfs naadloos kan gebeuren (zie onderstaand kader).

Nabioellina kan uitstekend overweg met Poetin en heeft laten zien wel te kunnen presteren: zij heeft Ruslands hardnekkige inflatie sterk verlaagd, het monetaire landschap gestabiliseerd en is de bankensector hevig aan het saneren. Lees meer over haar benoeming tot bankpresident per 1 juli 2013 (in maart 2017 verlengd) en haar gedachtegoed.