Cruciale tijd voor Wit-Rusland

Jan Limbeek

Voor elke langzittende leider van een land geldt dat hij zich onmisbaarder acht naarmate hij langer de macht heeft. Voor de bevolking gaat het omgekeerde op: steeds meer mensen krijgen genoeg van hun leider naarmate hij langer aan de macht is. Op een gegeven moment raken beide trends elkaar waarna er een nieuwe situatie kan ontstaan. Voor Wit-Rusland lijkt dit moment nu aangebroken.

Er zijn niet veel mensen die betwijfelen of Vladimir Poetin in het verleden zou zijn verkozen tot president van Rusland als de verkiezingen geheel fraudevrij zouden zijn verlopen. Maar of dit in de toekomst ook zo is, is minder zeker gezien het kleine aantal Russen dat hun vertrouwen uitspreekt in Poetin (23 procent in juli 2020). Hij kan weliswaar door de grondwetwijzigingen aanblijven als president tot 2036, maar hij moet zich wel verkiesbaar stellen én verkozen worden in 2024 en 2030. Als Poetin grootschalig de verkiezingen manipuleert, kan hij het nog wat langer volhouden.

Poetins Wit-Russische collega Aleksandr Loekasjenko, die al 26 jaar aan de macht is (tegenover de 20 jaar van Poetin), is al eerder overgegaan naar oneerlijke verkiezingsmethoden om zijn positie te behouden. Voor de presidentsverkiezingen van 9 augustus 2020 had hij alle serieuze tegenkandidaten verboden mee te doen, waarna iedereen zich schaarde achter Svetlana Tichanovskaja, de vrouw van een van de bannelingen. Zij leek verzekerd van winst bij enigszins eerlijke verkiezingen.

Dit is nog een effect van verzet tegen decennialange heersers: de oppositie raakt verenigt. In Rusland was dit ook al een beetje te zien bij de vorige plaatselijke verkiezingen met het 'slimme stemmen' bij de lokale verkiezingen van september 2019, bevorderd door Aleksej Navalny.

De officiële Wit-Russische exitpoll na de presidentiële verkiezingen gaf aan dat Loekasjenko de verkiezingen zou hebben gewonnen met 80 procent van de stemmen. Tichanovskaja haalde 6,8 procent. Veel Wit-Russen gingen daarna de straat op. Het is ongewis hoe dit zal aflopen.

De exitpoll en de officiële uitslag, die nauwelijks afweek, zijn een ongeloofwaardig resultaat gezien de overduidelijke impopulariteit van Loekasjenko. Een twintigtal stembureaus hebben de werkelijke resultaten bijgehouden en zagen dat Tichanovskaja 70 procent en Loekasjenko zeven procent van de stemmen had behaald.

Dit hoeft niet het echte eindresultaat te zijn want deze stembureaus zijn geen afspiegeling van het gehele land. Bovendien hoeven hun medewerkers evenmin onafhankelijk te zijn. Misschien zou de werkelijke aanhang van Loekasjenko over het heel Wit-Rusland significant hoger zijn.

Maar waarschijnlijk niet. Een poll voor de verkiezingen liet zien dat nog maar drie procent van de Wit-Russen achter Loekasjenko zou staan. Met zeven procent heeft hij nu een veel beter resultaat behaald. Niemand twijfelt eraan dat Loekasjenko de verkiezingen verloren heeft en dat de officiële uitslag volkomen verzonnen is. Het ziet ernaar uit dat de protesten hiertegen grootschalig zijn. Maar grootschalig genoeg om verandering af te dwingen?