Rusland in 2019 (2): politiek

René Does

Als vervolg op acht eerdere series op deze site, over de ontwikkelingen in Rusland in de jaren 2011 en 2012, 2013, 2014, 2015, 2016, 2017 en de ontwikkelingen in het eerste decennium van deze eeuw, start nu een serie over de ontwikkelingen in Rusland in 2019. De serie wordt weer gemaakt op basis van de speciale dikke eindejaarsbijlage van de Russische kwaliteitskrant Nezavisimaja Gazeta (Onafhankelijke Krant), van 30 december 2019.

De redactie van de Nezavisimaja Gazeta behandelt in de jaarlijkse bijlage veertien onderwerpen: algemene ontwikkelingen, politiek, economie, energie, maatschappij, 'nabije' buitenlandse politiek (de veertien andere voormalige sovjetrepublieken die al dan niet lid zijn van het Gemenebest van Onafhankelijke Staten), buitenlandse politiek (buiten de voormalige Sovjet-Unie), militaire zaken, onderwijs en gezondheidszorg, wetenschap, religie en maatschappij, cultuur, literatuur en televisie. De keuzes van de redactie zijn vaak voorspelbaar, maar soms ook onverwacht. Hieronder het tweede deel, over politiek in Rusland.

Navalny triomfantelijk: we wonnen! Klik op de foto voor de resultaten van 'slim stemmen', gepresenteerd door Navalny.

1. Strategisch stemmen succes in Moskouse gemeenteraadsverkiezingen. Omdat het alle oppositiekandidaten buiten de 'systeem-oppositie' onmogelijk was gemaakt zich als kandidaat te registreren voor de Moskouse gemeenteraadsverkiezingen van 8 september, publiceerde oppositieleider Aleksej Navalny op 3 september onder het motto 'slim stemmen' een lijst van oppositiekandidaten, die een strategische keuze voor de oppositie moest bevorderen, dat wil zeggen stemmen op een perspectiefvolle kandidaat die geen lid is van de regeringspartij Verenigd Rusland (ER). In samenhang met de lage opkomst werd deze tactiek een succes.
   Dertien kandidaten van de Communistische Partij van de Russische Federatie (KPRF), vier kandidaten van Jabloko en drie kandidaten van Rechtvaardig Rusland (SR) werden in de gemeenteraad gekozen. De actie moest de machthebbers en ER duidelijk maken dat het blokkeren van echte oppositiepolitici een zinloze tactiek zou zijn.
   Als reactie op deze boodschap zouden de machthebbers volgens de Nezavisimaja Gazeta bij nieuwe verkiezingen, zoals die voor de landelijke Doema in 2021, politieke partijen uit de systeem-oppositie onder druk gaan zetten om zulke grijze en onaantrekkelijke kandidaten naar voren te brengen dat ook de tactiek van 'slim stemmen' geen resultaat meer zou hebben in de strijd van de oppositie tegen de machtspositie van ER.
2. Succes voor machthebbers in gouverneursverkiezingen. Op de gezamenlijke verkiezingsdag voor een groot aantal regionale en plaatselijke verkiezingen van 8 september moesten er in 19 regio's van de Russische Federatie ook nieuwe gouverneurs worden gekozen. In deze verkiezingen was ER wel succesvol: in alle 19 regio's werden de ER-kandidaten gekozen.
   Het succes was te verklaren uit de tactiek dat in het jaar voor de verkiezingen impopulaire gouverneurs door de president werden ontslagen en werden vervangen door kansrijke waarnemende gouverneurs die dan in het strijdperk traden (dit was in 13 van de 19 betrokken regio's het geval), en door de opdracht aan de ER-kandidaten om zich met persoonlijke verhalen als makkelijk benaderbare kandidaten te presenteren. Het meest succesvol hierin was gouverneur Aleksandr Osipov van de Siberische provincie Zabajkal, die vertelde over zijn jeugd in een groot gezin: hij won zijn verkiezing met bijna 90 procent van de stemmen.
3. Schimmige stadsdeelraadverkiezingen in Sint-Petersburg. De resultaten van de verkiezingen voor de stadsdistrictsraden van Sint-Peterburg van 8 september werden pas op 24 september, en dan nog na druk van de landelijke Centrale Kiescommissie, bekend gemaakt. Deze verkiezingen waren bijzonder ondoorzichtig verlopen, onder meer door het instellen in de stad van 'kiescommissies van gemeentelijke onderdelen'.
   In de stadsdeelraden won ER uiteindelijk 959 zetels, 61,5 procent van het totale aantal zetels in deze raden. In de vorige verkiezingen van 2014 was dit nog 77,8 procent, maar toen waren er minder zelfstandige kandidaten (meestal verkapte ER-kandidaten) dan nu. Er werden 259 zelfstandige kandidaten gekozen.
4. Politieke partijen zoeken weer contact met de bevolking. Tijdens haar partijcongres op 23 november stelde ER zichzelf de opdracht 'terug te keren naar het volk'. Partijleider en premier Dmitri Medvedev wilde de trend dat steeds meer ER-kandidaten zich vanwege de groeiende afkeer van ER liever als onafhankelijke kandidaten presenteerden, keren. Het lukt ER steeds minder makkelijk om de traditionele achterban van ambtenaren en gepensioneerden achter zich te houden.
   Verder wil ER niet nog meer ruimte onder het electoraat verliezen aan de andere politieke krachten aan het land. Vergelijkbaar met ER erkenden ook andere politieke partijen dat ze hun banden met hun achterban weer sterker moesten aanhalen. Zo riep KPRF-leider Gennadi Zjoeganov zijn partij op zowel de ideologische als de morele principes weer te versterken door de zittingstermijnen van KPRF-vertegenwoordigers te beperken, niet te makkelijk samen te werken met liberale partijen en weer sterker op te komen voor de rechten van arbeiders.
5. Ook fysieke personen kunnen 'buitenlandse agent' worden. Op 2 december ondertekende president Vladimir Poetin een wet die het mogelijk maakt dat niet alleen rechtspersonen, maar nu ook natuurlijke personen tot 'buitenlandse agent' kunnen worden verklaard. Het gaat om personen die bij 'buitenlandse agenten' onder de media werken of individuele financiering uit het buitenland ontvangen, zoals een beurs of prijs van buitenlandse sponsors.
   Verder is de wet erg onduidelijk over verdere criteria en overwegingen. De toekenning van de status 'buitenlandse agent' gebeurt door het Ministerie van Justitie na consultatie van het Ministerie van Buitenlandse Zaken. De machthebbers verklaren de aanname van de wet als reactie op de 'onvriendelijke' maatregelen in het Westen tegen Russische mediaorganen.
   Het lot om tot 'buitenlandse agent' te worden uitgeroepen dreigt duidelijk voor de journalisten die bij de tien buitenlandse mediaorganen in Rusland werken, maar kan het ook gelden voor burgers die een link naar een artikel van een buitenlands nieuwsmedium posten? Tijdens een persconferentie op 19 december herhaalde Poetin zijn stelling dat de titel 'buitenlandse agent' niet als bestraffing moet worden opgevat, maar als 'waarschuwing' voor burgers die met hen contact hebben.