Rusland, eerste decennium, 21ste eeuw: economie
René Does
Het eerste decennium van de 21ste eeuw is achter de rug. In een speciale dikke bijlage gaf de kwaliteitskrant Nezavisimaja Gazeta (Onafhankelijke Krant) op 25 januari 2011 een overzicht van wat vanuit Russisch oogpunt in het voorbije decennium belangrijke gebeurtenissen in Rusland en de rest van de wereld zijn geweest. Prospekt-online besteedt hier in zeven afleveringen aandacht aan.
C. Economie
- Geen diversificatie. Het grootste deel van het eerste decennium kende de Russische economie een flinke groei. De mondiale kredietcrisis die in 2008 uitbrak liet echter zien dat het fundament van deze groei wankel was: 'De "vette jaren" werden verspild. In plaats van met het overwinnen van de energie-afhankelijkheid was de staat bezig met het "opeten" van de olie-inkomsten.' In het tweede kwartaal van 2009 kromp het bruto binnenlands product van Rusland in vergelijking met het tweede kwartaal van 2008 met een internationaal record: 10,9 procent. 'De afhankelijkheid van het land van oliedollars was alleen maar versterkt.'
Het Moskouse energiebedrijf Mosenergo is onderdeel van gasmonopolist Gazprom. Foto: gazprom.com
- Behoud van monopolies. Economische monopolies leiden tot hogere prijzen en tragere modernisering. In Rusland bleven de 'natuurlijke monopolies' in sectoren als de elektriciteitsvoorziening, de gaswinning en de spoorwegen grotendeels behouden.
Alleen in juli 2008 werd een echte poging gedaan de elektriciteitsvoorziening te moderniseren. Het monopoliebedrijf EES Rossii werd toen ontbonden. Vanwege trage hervorming van de energiemarkt leverde deze reorganisatie geen echt resultaat.
'De hervorming van EES Rossii lukte slechts gedeeltelijk. Het doel was het monopolie in de elektriciteitssector op te heffen en middelen voor de ontwikkeling ervan te vinden via concurrentie tussen de toeleveringsbedrijven van elektriciteit. Maar het monopolisme werd niet echt overwonnen en het systeem van prijsvorming bleef planmatig als in de sovjettijd, dat wil zeggen de prijs van elektriciteit werd gevormd op basis van de uitgaven van de leverancier plus een heffing in al zijn afdelingen, van de opwekking tot de consumptie. Dit leidt tot een jaarlijkse verhoging van de tarieven in plaats van hun verlaging, zoals plaatsvindt in de hervormde elektriciteitssystemen van Europa.' - Nationale projecten. Op 5 september 2005 kondigde president Poetin een nieuwe sociaal-economische koers af: de oprichting van nationale projecten op gebieden die prioriteit moesten krijgen. Dit werden er vier: huisvesting, gezondheidszorg, onderwijs en landbouw. Volgens de Nezavisimaja Gazeta deed hiermee 'planning naar sovjet- en Chinees model' haar (her)intrede.
De resultaten van de nationale projecten zijn hooguit gemengd te noemen. Ze kosten in ieder geval steeds meer geld. Aanvankelijk zouden hun uitgaven jaarlijks 120 miljard roebel (3 miljard euro) bedragen, maar in de jaren 2011-2013 zullen ze 1,4 biljoen roebel (35 miljard euro) opslokken. Verder leden ze onder een onuitroeibaar Russisch kwaad: corruptie. 'De nationale projecten raakten in diskrediet door ondoelmatige uitgaven en schandalen met tenders voor staatsopdrachten.' - Licht uit. Een volledige blackout. Dat is wat Moskou en de omringende provincies in mei 2005 meemaakten als gevolg van een ongeval in het grote verdeelstation Tsjagino. Op 17 augustus 2009 vond er een groot ongeval plaats in de waterkrachtcentrale in het Siberische Sajano-Sjoesjenskoje. Hierbij vielen 75 doden en bedroeg de schade ruim één miljard euro.
Op 8 en 9 mei 2010 vonden er twee ontploffingen plaats in een van de grootste mijnen in Rusland, de mijn Raspadskaja in de Oeral-provincie Kemerovo. Er kwamen 91 mijnwerkers en reddingswerkers om het leven. Op 26 december 2010 kwamen 4.400 plaatsen in het centrum van Europees Rusland, met 900.000 inwoners, zonder licht te zitten als gevolg van omvangrijke ijzelvorming op leidingen. 'De infrastructuur van de energiesector, die grotendeels nog stamt uit de sovjettijd, begon met toenemende snelheid te verbrokkelen.' - Monetarisering van sociale privileges. 705 roebel (18 euro) per maand, waaronder 543 roebel voor medicijnen, 84 roebel voor vakantie en 78 roebel voor openbaar vervoer. Dat is de omvang van de extra uitkering voor 'sociale privileges' die armen, gepensioneerden en uitkeringsgerechtigden sinds het begin van 2011 ontvangen als extraatje boven hun schamele inkomen. Het gaat om ruim 30 miljoen Russen, van wie ruim een kwart gepensioneerden.
Eind 2004 besloot de regering de levering in natura van zulke sociale extraatjes vanaf 1 januari 2005 te monetariseren. De ontvangers waren financieel en psychologisch helemaal niet blij met het besluit: 'Voor deze mensen had de mogelijkheid om gratis met het openbaar vervoer te reizen en kortingen te krijgen bij de betaling van dagelijkse diensten principiële betekenis.'
Er waren omvangrijke protesten tijdens de invoering, waardoor de hervorming door verschillende maatregelen werd afgezwakt, bijvoorbeeld door prijsverlagingen van sociale goederen en diensten voor de betrokken Russen. Maar er is tot de dag van vandaag grote 'latente' sociale wrok onder deze groep.
Vorige afleveringen: algemene ontwikkelingen en politiek
Volgende aflevering: politiek nabije buitenland