Poetin wordt weer president

Jan Limbeek

Mogelijk weten de meeste Nederlanders wel hoe de huidige Russische president heet, al zullen ze eerst de aanvechting moeten weerstaan om hem Vladimir Poetin te noemen. Dit komt ook omdat Dmitri Medvédev niet zo lekker bekt. Vanaf de inauguratie van Poetin in mei 2012 bestaat dit probleem niet meer. Want op zaterdag 24 september 2011 werd op het partijcongres van Verenigd Rusland bekendgemaakt dat Poetin namens de partij de kandidaat voor de presidentsverkiezingen van 2 maart 2012 zal zijn. En dus de nieuwe president zal worden.

In 2008 gaf Poetin het presidentsschap aan Medvedev omdat de grondwet niet voorzag in meer dan twee opeenvolgende termijnen. Onmiddellijk rees het vermoeden dat ze een opzetje hadden gemaakt, waarin Poetin na vier jaar zou terugkeren als president. Op het afgelopen congres bevestigden Poetin en Medvedev doodleuk dat ze die afspraak al in 2007 hadden gemaakt. Medvedev zou Poetin voor een periode van vier jaar vervangen als president en Poetin zou dan premier worden, waarna de rollen zouden wisselen.

De recente bevestiging van de afspraak bezorgde veel andere politici het gevoel voor gek gezet te worden. Het was ook onlogisch om deze deal, het summum van manipulatie en cynisme, naar buiten te brengen. De enige logische reden om dit te doen was dat Medvedev op deze wijze Poetin publiekelijk wilde verplichten om hem in mei 2012 daadwerkelijk als premier aan te stellen.

Overigens hoeft het helemaal niet te kloppen dat Medvedev en Poetin zo'n expliciete afspraak hadden gemaakt. Veel deskundigen namen de deal voor waar aan omdat ze hem volkomen plausibel vonden. Maar Poetin zou destijds ook gezegd kunnen hebben: 'We zien wel wat er gebeurt in 2012.'

Minister van Financiën Aleksej Koedrin (50) had in ieder geval geen zin om eraan mee te werken. Hij verklaarde op 25 september niet onder premier Medvedev te willen dienen omdat hij denkt dat Medvedev onvoldoende zal hervormen en te veel geld uitgeeft. Medvedev had eigenlijk geen keuze dan hem de volgende dag te ontslaan.

Een van de redenen dat het stuivertje wisselen nu al wereldkundig werd gemaakt, was de vrees dat politieke onzekerheid in toenemende mate negatieve economische effecten zou krijgen: het zou de investeringen remmen en de uitstroom van kapitaal, geschat op 30 tot 40 miljard dollar in 2011, bevorderen. In hoeverre dit zou gebeuren weet niemand, maar het verlies van de betrouwbare schatkistbewaarder en liberaal Koedrin, die al elf jaar minister van Financiën was, komt waarschijnlijk harder aan.

Poetin kan vanaf 2012 weer twee opeenvolgende termijnen president zijn. De termijn is bovendien verlengd van vier naar zes jaar. Daarom zegt men dat Rusland de komende twaalf jaar weer aan Poetin vastzit. Soms is zelfs te horen dat hij in 2024 hetzelfde wisseltrucje nogmaals zou kunnen uithalen. Waarom niet, in 2042 is Poetin pas 90 jaar.

Het staat echter allerminst vast dat Poetin in 2018 herkozen zal worden. Als zijn populariteit afneemt, bijvoorbeeld als de economische omstandigheden slecht zijn of als er een voor de Russen aantrekkelijk alternatief is, dan kan er in 2018 een andere president komen. Ook in de 'geleide democratie' die Rusland is, dient men de bevolking ervan te overtuigen op de 'juiste' partijen en personen te stemmen.

Tandemocratie
De periode van president Medvedev en premier Poetin werd de 'tandemocratie' genoemd, omdat de macht eerlijk verdeeld zou zijn tussen Medvedev en Poetin, al dachten veel waarnemers terecht dat de werkelijke macht bij Poetin lag. Als na 2012 de rollen omgedraaid worden, is het afgelopen met de tandemocratie. Er was alleen een zekere machtsdeling tussen 2008 en 2012, omdat een vrij zwak persoon de constitutioneel verreweg machtigste positie bekleedde, terwijl Ruslands sterkste persoon (Poetin) de ondergeschikte positie van premier innam.

Na de presidentsverkiezingen van 2012 belandt de sterke Poetin gewoon op de machtigste positie van president. Hij kan dan naar believen de premier aanstellen. Van een werkelijke machtsverdeling zal geen sprake meer zijn. Vóór 2008 sprak niemand van een tandemocratie. Bijna niemand kent de namen van Poetins voorgangers als premier, Viktor Zoebkov en Michail Fradkov. Aangezien sinds 24 september 2011 de gelijkwaardigheid helemaal over is, is van een tandemocratie nu al geen sprake meer.

De persoonlijkheid van de premier is sowieso belangrijk. In de huidige tijdsspanne is de premier alleen machtig omdat hij Poetin heet. Als oud-minister van Financiën Koedrin in de toekomst aangesteld wordt als premier, is het denkbaar dat hij invloedrijker zal zijn dan premier Medvedev, omdat hij een groter netwerk heeft en bewezen heeft een standvastig hervormer te zijn.

Tot het jaar 2000, en in mindere mate ook nog tot 2004, was de functie van premier belangrijker dan na 2004, gedurende Poetins tweede presidentstermijn, omdat de premier toen een weerbarstiger parlement mee moest zien te krijgen. En daarmee was de premier een gewaardeerd tussenpersoon tussen president en parlement. Het zou natuurlijk helpen als de premier een machtsbasis heeft in het parlement. Dit pleit dan weer een beetje voor Medvedev als premier, omdat deze op het recente congres tot lijsttrekker van Verenigd Rusland werd verkozen (zonder partijlid te zijn).

Doema
Het heeft er alle schijn van dat het lagerhuis van het parlement, de Staatsdoema, na de parlementsverkiezingen van 4 december iets meer gewicht zal krijgen. De huidige Doema is niets meer dan een applausmachine voor regering en president. De machtspartij Verenigd Rusland (VR) bezet ruim twee derde van de 450 zetels. Van de overige drie partijen zijn er twee een trouwe Kremlinvehikel: de liberaal-democraten van populist Vladimir Zjirinovski (LDPR) en het sociaal-democratische Rechtvaardig Rusland (RR). De enige oppositiepartij is de communistische partij (KPRF).

Naar verwachting zullen de komende parlementsverkiezingen geen radicale veranderingen laten zien. Drie partijen komen in ieder geval in de Doema: VR, de LDPR en de KPRF. Mogelijk haalt RR de kiesdrempel van zeven procent. Het Kremlin wilde naar verluidt een liberale partij in de Doema. Rechtse Zaak van Michail Prochorov heeft het niet gehaald, maar wellicht maakt het aloude Jabloko een kans. Jabloko hoopt de achterban van Rechtse Zaak mee te krijgen. Partijprominent Grigori Javlinski heeft al aangekondigd aan de presidentsverkiezingen te zullen meedoen als Jabloko in de Doema komt. Dit zou aantrekkelijk kunnen zijn voor Poetin, omdat Javlinski een serieus politicus maar volstrekt kansloze presidentskandidaat is.

Ook interessant is om te zien hoe machtspartij VR het doet. In december 2007 haalde de partij 64 procent van de stemmen (315 zetels). Dit zal ze niet halen. VR wordt zeker de grootste partij, maar de trend is neerwaarts. Als de partij het te slecht doet naar de smaak van Poetin, heeft hij een prachtig excuus om lijsttrekker Medvedev te slachtofferen.