Rusland: woord van het jaar 2012

René Does

Totaal nieuwe woorden! Dit is de belangrijkste conclusie van de Russische taalkundigen bij hun verkiezing van de Russische woorden en uitdrukkingen van het jaar 2012. Voor het vierde jaar op rij besteedt Prospekt-online aandacht aan de verkiezing van het woord van het jaar in Rusland (woord 2009, woord 2010, woord 2011).

Het kiezen van nieuwe woorden en uitdrukkingen van het afgelopen jaar, onderverdeeld in meerdere categorieën, gebeurt in veel landen. In Rusland worden sinds 2007 woorden en uitdrukkingen van het jaar gekozen. In 2007 en 2008 maakte alleen een panel van taaldeskundigen een keuze. Van 2009 tot 2011 deed ook het grote publiek mee via de sociale netwerksite Imchonet. De keuze van het woord van 2012 was echter weer een zaak van alleen taaldeskundigen.

Een kenmerk van de keuze van 2011 was de politisering van de winnende woorden en uitdrukkingen. Dit had natuurlijk te maken met de stormachtige politieke ontwikkelingen in het najaar van 2011 en de winter en het voorjaar van 2012: de plotselinge omvangrijke protesten tegen het Poetin-regime voor, tijdens en na de parlementsverkiezingen van 4 december en de presidentsverkiezingen van 2 maart.

Die politisering geldt ook nog steeds voor de woorden en uitdrukkingen van 2012, maar het nieuwe is dat de winnende woorden voornamelijk afkomstig zijn uit het vocabulaire van de oppositiebeweging en nauwelijks meer uit dat van de machthebbers. ´Wat het verdere lot van de protestbeweging ook mag zijn, ze heeft haar bijdrage aan de geschiedenis van de taal in ieder geval geleverd,´ stelt de taalkundige Michail Epstein, onder wiens leiding de verkiezing van het woord van het jaar wordt gehouden.

Andrej Archangelski van de krant Novaja Gazeta concludeerde: ´Op basis van de resultaten van 2012 kunnen we spreken van de geboorte van een taal die alternatief is aan de taal van de machthebbers.´

Hieronder de winnende woorden en uitdrukkingen in de verschillende categorieën van de verkiezing.

Woord
Het winnende woord van 2011 was рокировка (plaatsverwisseling, afgeleid van de schaakterm 'rokeren'), doelend op het stuivertje wisselen tussen president Medvedev en premier Poetin. Het winnende woord van 2012 was Болотная (Moeras-), naar het Moerasplein in Moskou, waar in december 2011 de grote demonstraties tegen het Poetin-regime na de parlementsverkiezingen van 4 december werden gehouden.

Na Bolotnaja volgden: оккупай (occupy), религархия (religarchie), панк-молебен (punkgebed), карусель/карусельщик (carrousel, caroussel-medewerker), митинг (meeting) en кривосудие (schuinspraak).

Wellicht de leukste in dit rijtje is религархия over de vergroeiing van de kerk met de staatsmacht op het hoogste niveau, zoals die zo sterk tot uitdrukking kwam in de Pussy Riot-affaire. Het is ook het favoriete woord van het jaar van Epstein, die het heeft over de 'vergroeiing van het religieuze, politieke en financiële kapitaal'. Het is in ieder geval een leuke variatie op de bestaande 'oligarchie' in Rusland.

Uitdrukking/frase
De frases van het jaar hebben ook allemaal betrekking op de nieuwe politieke oppositiebeweging. Zie: Белый круг (witte cirkel), Белая лента (wit lint), Белая революция (witte revolutie), Белое кольцо (witte ring), белоленточник (witte lintjesdrager), рассерженные горожане (boze stedelingen), партия рассерженных горожан (partij van boze stedelingen), снежная революция (sneeuwrevolutie) en список Магнитского (Magnitski-lijst, naar de Amerikaanse boycotlijst van Russische functionarissen die bij de dood van advocaat Sergej Magnitski betrokken waren). Wit is de kleur van de nieuwe politieke oppositiebeweging in Rusland. Pas hierna kwamen twee uitdrukkingen uit de sfeer van de macht: иностранный агент (buitenlandse agent) en внесистемная оппозиция (oppositie buiten het systeem).

De frase van het jaar werd Богородица, Путина прогони! (Moeder Gods, verjaag Poetin!), de titel van de punksong die Pussy Riot op 21 februari in de Kathedraal van Christus Verlosser speelde. Andere uitdrukkingen in het winnende rijtje zijn onder meer Мы придем еще (Wij komen nog terug) en За честные выборы! (Voor eerlijke verkiezingen!).

Anti-taal
Anti-taal was dit jaar een nieuwe categorie. Anti-taal wordt door Epstein als volgt gedefinieerd: 'Anti-taal is propaganda-taal, gericht op de vervorming van de realiteit en zijn manipulatie in het belang van het subject van de taal.'

De 'winnende' uitdrukking in de rubriek anti-taal werd Оскорбление чувств верующих (De belediging van de gevoelens van gelovigen), volgens Andrej Archangelski van de Novaja Gazeta 'een uitdrukking die mogelijkheden biedt voor een grenzeloze juridische toepassing'. Een andere bijzondere winnende uitdrukking in deze categorie is Ложные ценности агрессивного либерализма (De leugenachtige waarden van het agressieve liberalisme). Hier wordt een neutraal begrip, 'liberalisme', gecompromitteerd door het met negatieve begrippen te omgeven.

De oppositie reageerde op deze taal van de macht via 'innerlijke lach' en 'omgekeerd begrip' met de uitdrukking Ненасильственное неподчинение незаконным действиям властей (Niet-gewelddadige niet-onderschikking aan de onwettige activiteiten van de machthebbers). Nog een hele mooie uit deze categorie is Государственное общественное телевидение (Publieke staatstelevisie).

Nieuwe woorden
Het winnende nieuwe woord van 2012 was бессмыслец ('gedachteloze', iemand die leeft zonder na te denken). Op de tweede plaats in deze categorie stond комфорточка (een grenzeloze aanhanger en genieter van комфорт, comfort).

Neologisme
Neologisme blijft als altijd een leuke categorie. Het neologisme van het jaar werd молчевидец ('zwijger', een ooggetuige die blijft zwijgen over hetgeen hij gezien heeft).

Tegenover deze zwijgers staat de nummer 2 in deze categorie: ропщественность, dat wil zeggen het deel van de samenleving dat niet langer kan en wil zwijgen, afgeleid van de Russische woorden voor 'mopperen', роптать, en ´maatschappij´, общественность. Want dat is ook een bijzondere ontwikkeling van het afgelopen jaar: terwijl voorheen afzijdigheid van het politieke en maatschappelijke leven al s een verstandige en begrijpelijke overlevingsstrategie werd geaccepteerd, wordt er nu van de Russen verwacht dat ze een keuze maken en kleur bekennen.