Rusland in 2011 en 2012 (5): nabije buitenlandse politiek

René Does

De eerste jaren van het tweede decennium van de 21ste eeuw zijn alweer achter de rug. In Rusland zijn 2011 en 2012 twee bijzondere jaren geweest met een piek in aandacht in de winter van 2011 en 2012: de tijd dat er tamelijk onverwacht een sterke oppositiebeweging tegen het bewind van Vladimir Poetin opstond.

Als vervolg op een dergelijke serie op deze site, over de ontwikkelingen in Rusland in het eerste decennium van deze eeuw, start nu een serie over de ontwikkelingen in Rusland in 2011 en 2012. Vanwege de hierboven gesignaleerde piekbeweging zijn deze twee jaren interessant om in één keer te behandelen. De serie werd weer gemaakt op basis van speciale dikke eindejaarsbijlagen van de kwaliteitskrant Nezavisimaja Gazeta (Onafhankelijke Krant), van 30 december 2011 en 29 december 2012.

De redactie van Nezavisimaja Gazeta behandelt in de bijlagen dertien categorieën onderwerpen: algemene ontwikkelingen, politiek, economie, Russische regio´s, ´nabije´ buitenlandse politiek (de veertien andere voormalige sovjetrepublieken die al dan niet lid zijn van het Gemenebest van Onafhankelijke Staten), ´verre´ buitenlandse politiek (buiten de voormalige Sovjet-Unie), maatschappij, wetenschap, militaire zaken, religie, cultuur, kunst en televisie. De keuzes van de redactie zijn vaak voorspelbaar, maar soms ook onverwacht. Hieronder het vijfde deel, over de buitenlandse politiek voor de landen die deel uitmaakten van de Sovjet-Unie.

2011

1. Presidentsverkiezingen in Abchazië en Zuid-Ossetië. Voor het eerst sinds de erkenning van de onafhankelijkheid van de Georgische deelrepublieken Abchazië en Zuid-Ossetië na de augustusoorlog in 2008, vonden er hier presidentsverkiezingen plaats. Deze werden een teleurstelling voor Moskou: in geen van beide gebieden werd de door Rusland gewenste kandidaat gekozen.
   In augustus 2011 verloor de door Moskouse gesteunde Abchazische premier Sergej Sjamba van vicepremier Aleksandr Ankvab. In Zuid-Ossetië won in november ex-minister van Onderwijs Alla Dzjijojeva van de door Moskou gesteunde Anatoli Bibilov. De door Rusland gesteunde kandidaten vonden onvoldoende steun onder de eigen bevolking.
   De les voor Rusland uit het verlies van zijn voorkeurskandidaten is dat ook de inwoners van Abchazië en Zuid-Ossetië zich van het land kunnen afkeren als er onvoldoende rekening wordt gehouden met de binnenlandse situatie en voorkeuren in de opstandige deelrepublieken.
2. Oekraïne blijft moeilijke partner. Ondanks de verkilling van de relaties van Oekraïne met de Europese Unie door de arrestatie van ex-premier Joelija Timosjenko werden de relaties met Rusland ter compensatie niet echt warmer. De Oekraïense regering bleef ageren tegen de door Timosjenko in 2009 afgesproken hoge prijzen voor de levering van Russisch gas en een verlaging van de gasprijzen eisen.
   In december pleitte president Viktor Janoekovitsj voor nauwere integratie in Europa. Maar ook dit vond geen doorgang, omdat de Europese Unie hiervoor eerst de vrijlating van Timosjenko eiste. Waarschijnlijk kan nauwere integratie van Oekraïne met Europa op de lange baan worden geschoven, misschien wel tot na de nieuwe presidentsverkiezingen van 2015.
3. Vreedzame machtswisseling in Kirgizstan. Voor het eerst sinds de ondergang van de Sovjet-Unie en het communisme vond er in de Centraal-Aziatische republiek Kirgizstan een vreedzame machtswisseling plaats. Op 30 oktober won premier Almazbek Atambajev van de Sociaal-Democratische Partij van Kirgizstan (SDPK) de presidentsverkiezingen. Hij volgde interim-presidente Roza Otoenbajeva op, aan de macht gekomen na de volksopstand van 2010, die president Koermanbek Bakijev als politieke balling naar Wit-Rusland verdreef.
   Het was een verrassing dat het in het noorden en zuiden verdeelde land zich achter één man schaarde, de noorderling Atambajev. Zijn verkiezing betekende echter niet dat deze diepe verdeeldheid in het land als ten einde kon worden beschouwd.
4. Douane-unie splijt GOS verder. Als voorloper van de door Rusland en Kazachstan gewenste Euraziatische Unie op het grondgebied van het Gemenebest van Onafhankelijke Staten (GOS) werd een Douane-unie opgericht, die per 1 januari 2012 van start ging. Alleen Wit-Rusland, Tadzjikistan en Kirgizstan sloten zich meteen bij dit initiatief aan. De andere zeven GOS-lidstaten toonden weinig of helemaal geen interesse.
   Daarom illustreerde de oprichting van de Douane-unie nogmaals de groeiende tweedeling van voor- en tegenstanders van nauwere integratie op het grondgebied van de voormalige Sovjet-Unie (min de Baltische staten) aan.
5. Presidentsverkiezingen in Transdnestrië. Evenals in Abchazië en Zuid-Ossetië weigerden de inwoners van de opstandige deelrepubliek Transdnestrië in Moldova tijdens de presidentsverkiezingen in december de door Moskou gesteunde kandidaat te kiezen. Niet de door Moskou gesteunde Anatoli Kaminski van de partij Vernieuwing won, maar de ex-voorzitter van het Transdnestrische parlement, Jevgeni Sjevtsjoek. Sjevtsjoek toonde zich iets verzoenlijker op het punt van herstel van de samenwerking met de Moldavische regering in Chisinau.
   Wel bereikte Rusland zijn primaire doel: het einde van de heerschappij van de eigenzinnige president Igor Smirnov, sinds de ondergang van de Sovjet-Unie in 1991 de baas in de opstandige deelrepubliek.

2012

1. Michail Saakasjvili verliest Georgische parlementsverkiezingen. De Georgische parlementsverkiezingen van 1 oktober werden verrassend gewonnen door de oppositiebeweging Gouden Droom van de miljardair Bidzina Ivanisjvili. En dus niet door de Verenigde Nationale Beweging (VNB) van president Michail Saakasjvili. Hierdoor ging Saakasjvili´s plan om na de presidentsverkiezingen van oktober 2013 verder te regeren als premier met grotere volmachten in rook op.
   Tot die verkiezingen in oktober 2013 ging Georgië een vreemde en moeizame periode van dubbelbestuur in, met een president met nog steeds grote grondwettelijke volmachten en een overtuigend gewonnen premier, die vooruit kon zien naar meer macht na oktober 2013. Verder werd er gevreesd voor politieke en juridische wraakacties tegen Saakasjvili en zijn aanhangers door de nieuwe regering van Ivanisjvili.
2. Oezbekistan stapt uit collectief defensieverdrag. Oezbekistan stapte uit het Verdrag voor Collectieve Veiligheid (ODKB). De totalitaire president Islam Karimov had hiervoor drie redenen. Allereerst was hij ontevreden over het Afghanistan-beleid van het ODKB. Karimov gaf de voorkeur aan bilaterale relaties met dat land (sowieso aan bilaterale relaties in het buitenlands beleid).
   Verder vond hij het ODKB te veel een overheersingsinstrument van Rusland over het GOS. En ten derde waren er spanningen tussen Oezbekistan en twee andere leden van het ODKB: de Centraal-Aziatische buurlanden Kirgizstan en Tadzjikistan. Voor Rusland bleef het Oezbekistan van Karimov een dwarsligger voor verdere integratie in de postsovjetruimte.
3. 

   De oostenlijke helft van Tadzjikistan is de dunbevolkte regio Gorno-Badachsjan. Foto: www.lib.utexas.edu.

   Onderwerping van de Pamir. De regering van Tadzjikistan had het druk met de onderwerping van de afgelegen bergregio Gorno-Badachsjan in het Pamir-gebergte, ´het dak van de wereld´. Anti-regeringsrebellen in de autonome bergregio Gorno-Badachsjan begonnen op 29 juli hun wapens neer te leggen nadat president Imomali Rachmon hen hiervoor gratie had beloofd en zij hun leider Tolib Ajombekov zouden aanbrengen bij de autoriteiten. Ajombekov werd verdacht van de moord op 21 juli op het hoofd van de regionale afdeling van de binnenlandse veiligheidsdienst GKNB, generaal-majoor Abdoello Nazarov, die onderzoek deed naar zijn vermeende betrokkenheid bij de smokkel van drugs, sigaretten en edelstenen. Na de moord op Nazarov kwam het tot gevechten tussen het Tadzjiekse regeringsleger en de rebellen, waarbij aan beide zijden tientallen doden vielen. Ajombekov gaf zichzelf op 13 augustus aan. De regeringsactie had ook te maken met de komende presidentsverkiezingen in november 2013, waarvoor Rachmon opnieuw kandidaat stond na allerlei grondwetswijzigingen die een vijfde verkiezing mogelijk moesten maken. De gewapende opstandelingen in de Pamir mochten geen verzamelkern van oppositiekrachten worden.
4. Parlementsverkiezingen in Oekraïne. De Partij van de Regio´s (PR) van president Viktor Janoekovitsj werd weer de grootste partij in de Oekraïense parlementsverkiezingen van oktober, maar de gezamenlijke oppositiepartijen werden even sterk als PR en de partijen die haar steunden, met name de Communistische Partij van Oekraïne (CPOe). Die oppositie bestond uit de fracties van Batkivsjtsjina (Vaderland) van Joelija Timosjenko, Oedar (Stoot) van de populaire kickbokser Vitali Klitsjko en het extreemrechtse en ultranationalistische Vrijheid, dat het onverwacht goed had gedaan.
   Traditiegetrouw begon de eerste zitting van het nieuwe parlement met een knokpartij tussen parlementariërs van PR en de oppositie, waarbij het voor de eersten gelukkig was dat Klitsjko zich afzijdig hield. Ook Oekraïne bleef na deze verkiezingen een verdeeld land tussen een conservatievere en pro-Russische oostelijke helft en een hervormingsgezindere en meer prowesterse westelijke helft.
5. Transdnestrië blijft in Russische invloedssfeer. Ondanks de verkiezing van Jevgeni Sjevtsjoek tot president van Transdnestrië in 2011, bleef de Moldavische deelrepubliek stevig in de Russische invloedssfeer. Hoge Russische regeringsfunctionarissen, onder wie vicepremier Dmitri Rogozin, tevens de presidentiële gevolmachtigde voor Transdnestrië, maakten duidelijk dat als Moldova in de toekomst nauwere integratie in de Europese Unie zou bereiken dit zonder Transdnestrië zou zijn. Hiermee blokkeerde Rusland in de praktijk zulke nauwere Europese integratie, omdat de EU een oplossing van de kwestie Transdnestrië als eis stelt. Om dit alles te onderstrepen maakte Rogozin de centrale Moldavische regering in Chisina duidelijk dat de Russische vredestroepen in de regio zouden blijven ´zolang als dat nodig mocht blijken te zijn´.