Rusland in 2014 (3): economie

René Does

Als vervolg op drie eerdere series op deze site, over de ontwikkelingen in Rusland in de jaren 2011 en 2012, in 2013 en de ontwikkelingen in het eerste decennium van deze eeuw, start nu een serie over de ontwikkelingen in Rusland in 2014. De serie wordt weer gemaakt op basis van de speciale dikke eindejaarsbijlage van de kwaliteitskrant Nezavisimaja Gazeta (Onafhankelijke Krant), van 30 december 2014.

De redactie van Nezavisimaja Gazeta behandelt in de jaarlijkse bijlage veertien categorieën onderwerpen: algemene ontwikkelingen, politiek, economie, Russische regio´s, ´nabije´ buitenlandse politiek (de veertien andere voormalige sovjetrepublieken die al dan niet lid zijn van het Gemenebest van Onafhankelijke Staten), ´verre´ buitenlandse politiek (buiten de voormalige Sovjet-Unie), maatschappij, wetenschap, militaire zaken, religie, cultuur, literatuur, kunst en televisie.

De keuzes van de redactie zijn vaak voorspelbaar, maar soms ook onverwacht. Hieronder het derde deel, over de belangrijkste economische gebeurtenissen.

1. Waardedaling roebel. Het jaar 2014 zag een zeer omvangrijke waardedaling van de roebel. Op ´zwarte dinsdag´ 16 december werd het dieptepunt van de waardedaling bereikt: toen was de koers 80 roebel voor een dollar en 100 roebel voor een euro. In grote steden was er als reactie een run van de Russen op duurzame consumptiegoederen in de winkels.
   De snel dalende olieprijs en de westerse sancties tegen Rusland werden als de belangrijkste oorzaken aangewezen. President Vladimir Poetin deed ook nog waarschuwende woorden uitgaan naar ´kwaadwillende speculanten´. Grondstoffen exporterende bedrijven werden gedwongen inkomsten in harde valuta op de binnenlandse valutamarkt te verkopen om een nog grotere daling van de roebel tegen te gaan.
   De Centrale Bank weigerde echter valuta-interventies te doen en was hiermee misschien wel de hoofdschuldige aan de waardedaling. Wel verhoogde de Centrale Bank op ´zwarte dinsdag´ de basisrente van 10,5 naar 17 procent. Dankzij deze renteverhoging en de valutaverkopen van grondstoffenexporteurs ging de roebelkoers op het einde van het jaar weer stijgen.
2. 

   Pijpleidingen in Siberië. Klik op de foto (www.gazprom.com) voor een grotere afbeelding.

   Gasdeal met China. ´Kracht van Siberië´: zo moet de nieuwe gaspijpleiding tussen Siberië en China gaan heten. Ter diversificatie van zijn afzetmarkten van aardgas wil Rusland de banden met China aanhalen.
   Op 21 mei ondertekende het Russische staatsgasbedrijf Gazprom met zijn Chinese zusterorganisatie CNPC na tien jaar onderhandelen een contract voor de aanleg van ´Kracht van Siberië´. De deal voorziet in een jaarlijkse levering 38 miljard kubieke meter gas uit de gasvelden van Tsjajandinsk en Kovyktinsk voor een periode van dertig jaar. De leveringen moeten ergens in de periode 2018-2020 beginnen.
   Volgens zegslieden van Gazprom heeft het contract met CNPC een totale waarde van 400 miljard dollar. Wat de prijs is die China voor het Russische gas betaalt werd niet bekend gemaakt, maar Russische energiedeskundigen gaan uit van ongeveer 350 dollar voor duizend kubieke meter, dat wil zeggen bijna net zo hoog als de prijs die Europa voor Russisch gas betaalt.
   Verschillende deskundigen hebben echter ook hun twijfels over de winstgevendheid van het contract, want de aanlegkosten van de 3.000 kilometer lange pijpleiding zijn hoog en door de verwachte lagere olieprijzen zal ook de gasprijs onder druk komen te staan. Dan kan het contract zo maar 80 tot 100 miljard dollar minder opleveren dan de nu verwachte 400 miljard dollar.
3. Schrappen van Zuidstroom. De Europese Unie verbiedt monopolievorming op zijn energiemarkt, hetgeen betekent dat energiebedrijven niet zowel de verkoop als het transport in één hand mogen hebben. In dat kader werd Bulgarije door de EU gedwongen af te zien van de aanleg van de pijpleiding Zuidstroom over zijn grondgebied, dat wil zeggen de Russische pijpleiding van Gazprom, die sinds vier jaar aangelegd werd om het traditionele doorvoerland Oekraïne langs de zuidflank vanuit de gasvelden van de Kaspische Zee te omzeilen.
   Als reactie op het besluit van Bulgarije zette president Poetin op 1 december tijdens een staatsbezoek aan Turkije de hele aanleg van Zuidstroom stil. Als alternatief kondigde hij aan een pijpleiding naar Turks grondgebied aan te leggen voor een jaarlijkse levering van 63 miljard kubieke meter aardgas.
   De zaak is dat zowel Rusland als Europa een zuidelijke gaspijpleiding eigenlijk niet kunnen missen - Rusland niet voor een alternatieve aanvoerroute naar Europa om Oekraïne heen en Europa niet voor de veiligstelling van de gasvoorziening in Zuid-Europa. Niettemin zetten Brussel en Washington meteen druk op Turkije om niet op het Russische aanbod in te gaan.
4. Inkomstendaling. Voor het eerst in het vijftienjarige bewind van Poetin zag de Russische bevolking zijn reële inkomen dalen. Het was slechts een daling van 0,3 procent, maar toch. In de periode 2000-2013 was er een gemiddelde inkomensstijging van 8,3 procent per jaar geweest. Oorzaak van de daling waren hogere inflatie en de nieuwe economische crisis in de tweede helft van 2014, vooral veroorzaakt door de dalende olieprijzen (van 115 naar 58 dollar voor een vat) en de westerse sancties tegen Rusland.
   ´De daling van de reële inkomens van de bevolking leidde tot een daling van de groei van de consumptie, die hiermee ophield de aanjager van de economische groei in Rusland te zijn,´ aldus de Nezavisimaja Gazeta. De toerismesector en de automarkt werden als eerste het hardst getroffen. Twintig touroperators konden niet meer aan hun verplichtingen voldoen. De automarkt zag een daling van 12 procent in de autoverkopen in vergelijking met 2013.
5. China grootste economie ter wereld. China nam in 2014 de plaats van Amerika in als de grootste economie ter wereld. Het Chinese bruto binnenlands product (bbp) groeide tot 17,6 biljoen dollar, terwijl het Amerikaanse bbp bleef steken op 17,4 biljoen dollar.
   In vergelijkende koopkracht nam China 16,5 procent van de wereldeconomie voor haar rekening en Amerika 16,3 procent. Op het gebied van bbp per hoofd van de bevolking bleef China echter nog steeds ver achter bij Amerika: dat cijfer is in Amerika nog altijd zo´n vier keer zo hoog als in China.