Rusland in 2016 (1): algemene ontwikkelingen

René Does

Als vervolg op vier eerdere series op deze site, over de ontwikkelingen in Rusland in de jaren 2011 en 2012, 2013, 2014, 2015 en de ontwikkelingen in het eerste decennium van deze eeuw, start nu een serie over de ontwikkelingen in Rusland in 2016. De serie wordt weer gemaakt op basis van de speciale dikke eindejaarsbijlage van de kwaliteitskrant Nezavisimaja Gazeta (Onafhankelijke Krant), van 29 december 2016.

De redactie van Nezavisimaja Gazeta behandelt in de jaarlijkse bijlage veertien categorieën onderwerpen: algemene ontwikkelingen, politiek, economie, Russische regio's, 'nabije' buitenlandse politiek (de veertien andere voormalige sovjetrepublieken die al dan niet lid zijn van het Gemenebest van Onafhankelijke Staten), 'verre' buitenlandse politiek (buiten de voormalige Sovjet-Unie), maatschappij, wetenschap, militaire zaken, religie, cultuur, kunst, literatuur en televisie.

De keuzes van de redactie zijn vaak voorspelbaar, maar soms ook onverwacht. Hieronder het eerste deel, over de algemene ontwikkelingen in Rusland en de rest van de wereld.

1. Strafzaak om corruptie tegen minister Oeljoekajev. Strafzaken wegens corruptie zijn geen bijzonderheid in Rusland, maar dat een landelijke minister om deze reden vervolgd wordt is 'voor het eerst in het hedendaagse Rusland'. In de nacht van 15 november werd minister Aleksej Oeljoekajev van Economische Ontwikkeling gearresteerd op verdenking van het aannemen van twee miljoen dollar aan smeergeld als beloning voor het niet blokkeren van de aankoop van het kleinere staatsoliebedrijf Basjneft door het grote staatsoliebedrijf Rosneft. Dit is een misdrijf waarop maximaal acht tot vijftien jaar gevangenisstraf staat.
   
   

   Maksim Oresjkin. Foto: kremlin.ru.

   Oeljoekajev, die tot 15 januari 2017 huisarrest kreeg opgelegd, reageerde dat hij niet schuldig is aan corruptie. Niettemin had zijn arrestatie het effect van een 'ontploffende bom', omdat ze een teken was dat er geen 'onaanraakbaren' meer zijn in de hoogste echelons van de macht.
   In de afgelopen zes jaar opende het Russische Openbaar Ministerie ongeveer 50.000 strafzaken wegens corruptie, waaronder ruim 3.600 tegen personen met een bijzondere juridische status, zoals volksvertegenwoordigers, rechters en advocaten. Dat nu ook een landelijke minister wordt vervolgd, wordt algemeen gezien als een signaal van afschrikking. Oeljoekajev werd als minister opgevolgd door viceminister van Financiën Maksim Oresjkin. De benoeming van Oresjkin leidde tot een verdere overheersing van het Ministerie van Financiën over het Ministerie van Economische Ontwikkeling in het economische machtsblok binnen de regering.
   Oeljoekajevs arrestatie betekent verder groeiend onderling wantrouwen in de hoogste regeringskringen, want strafzaken als tegen Oeljoekajev moeten 'de zegen van boven' krijgen. 'Dit betekent dat Vladimir Poetin een zwaarwegende reden heeft om ook na 2018 president te blijven om de functie van de enige politieke moderator in het land te blijven vervullen,' aldus de Nezavisimaja Gazeta.
2. Verkiezing Donald Trump. Tegen bijna alle verwachtingen in werd Donald Trump op 8 november gekozen tot de 45ste president van de Verenigde Staten. Hoewel zijn Democratische tegenstrever Hillary Clinton 2,9 miljoen meer stemmen kreeg, won Trump een overtuigende meerderheid van 306 van de 539 kiesmannen.
   Het lijkt onvermijdelijk dat de verkiezing van Trump grote gevolgen zal hebben voor het naoorlogse Westen en de NAVO. In Rusland verwacht men betere betrekkingen tussen Rusland en de Verenigde Staten. Woordvoerder Dmitri Peskov van president Poetin zei te rekenen op 'een versere en constructievere benadering' van Rusland door de regering-Trump, maar waarschuwde ook tegen 'ongefundeerd optimisme'.
3. Grootste privatisering. In 2016 vond in Rusland 'de grootste privatisering in de geschiedenis van het land' plaats. Om de lagere olieprijzen en het begrotingstekort van twee biljoen roebel (bijna 30 miljard euro) op te vangen werden aandelen van drie staatsbedrijven
   

   Hoofdgebouw van Rosneft in Moskou. Foto: rosneft.com.

   verkocht voor een totale waarde van 1,1 biljoen roebel: van het diamantwinningsbedrijf Alrosa (10,9 procent van de aandelen), het staatsoliebedrijf Basjneft (50,1 procent van de aandelen) en het staatsoliebedrijf Rosneft (19,5 procent van de aandelen). Het jaar 2016 was geen optimaal jaar voor de verkoop van aandelen in staatsbedrijven vanwege de internationale economische sancties tegen Rusland en de economische crisis in het land.
   De aandelenverkoop van Alrosa aan investeerders uit Rusland, het Midden-Oosten, Azië en Europa leverde in juli 52,2 miljard roebel op. Daarna volgde de aankoop van de aandelen van Basjneft door Rosneft voor een bedrag van 329,69 miljard roebel. Er waren ook tegenstanders van deze deal: vicepremier Arkadi Dvorkovitsj vond dat een staatsbedrijf niet door een ander staatsbedrijf moest worden opgekocht en president Roestem Chamitov van Basjkortostan was helemaal tegen de privatisering van Basjneft, omdat het bedrijf ook een belangrijke sociale rol speelt in zijn deelrepubliek aan de middenloop van de Wolga.
   De aandelen van Rosneft werden in december voor een bedrag van 692,4 miljard roebel verkocht aan een consortium van investeerders, waarin het staatsinvesteringsfonds van Qatar, de Qatar Investment Authority, en het Zwitserse oliebedrijf Glencore een belangrijke rol speelden. De aandelenverkoop van Rosneft was 'de grootste buitenlandse investering in Rusland sinds het begin van de crisis in Oekraïne'.
4. Dopingschandalen in de sport. De in 2014 begonnen journalistieke onderzoeken naar doping in de Russische sport bereikten in 2016 hun climax. Op basis van een onderzoek van de Canadese deskundige Richard McClaren in opdracht van het World Anti Doping Agency (WADA) werd een groot deel van de Olympische ploeg van Rusland van deelname aan de Olympische Spelen in Rio de Janeiro uitgesloten. Het betrof met name atleten, roeiers en gewichtsheffers.
   McClaren had in zijn rapport geconcludeerd dat er in Rusland jarenlang een door de staat gesanctioneerd en geleid dopingprogramma had gefunctioneerd. Toch haalden de overgebleven Russische deelnemers in Rio de Janeiro nog de vijfde plaats in het medailleklassement met 19 gouden, 18 zilveren en 19 bronzen medailles. Naast de schorsingen van Russische sporters voor de Olympische Spelen werden verschillende in Rusland geplande internationale sportevenementen verboden en dreigen er nieuwe schorsingen van Russische sporters voor de Olympische Winterspelen van 2018.
   President Poetin en de hoogste sportautoriteiten reageerden dat de beschuldigingen in het WADA-rapport politiek gemotiveerd waren. De Russische sport heeft echter hoe dan ook wereldwijd enorme reputatieschade geleden. 'De hoofdtaak van het vaderlandse sportstelsel is nu herstel van het vertrouwen,' aldus de Nezavisimaja Gazeta.
5. Brexit. Even onverwacht als de overwinning van Donald Trump in de Amerikaanse presidentsverkiezingen was de winst van leave in het Britse referendum over het lidmaatschap van de Europese Unie op 23 juni. Het referendum maakte een einde aan 43 jaar Brits lidmaatschap van de EU en 6 jaar premierschap van de Conservatieve leider David Cameron. Volgens de Nezavisimaja Gazeta heeft de nieuwe Britse premier Theresa May als 'hoofdpijndossier' het zoeken naar een antwoord op de vraag hoe beperking van de immigratie te verenigen met behoud van de vrije handel met de lidstaten van de Europese Unie.