Rusland in 2013 (8): wetenschap

René Does

Als vervolg op twee eerdere series op deze site, over de ontwikkelingen in Rusland in de jaren 2011 en 2012 en de ontwikkelingen in het eerste decennium van deze eeuw, start nu een serie over de ontwikkelingen in Rusland in 2013. De serie wordt weer gemaakt op basis van de speciale dikke eindejaarsbijlage van de kwaliteitskrant Nezavisimaja Gazeta (Onafhankelijke Krant), van 30 december 2013.

De redactie van Nezavisimaja Gazeta behandelt in de bijlage veertien categorieën onderwerpen: algemene ontwikkelingen, politiek, economie, Russische regio´s, 'nabije' buitenlandse politiek (de veertien andere voormalige sovjetrepublieken die al dan niet lid zijn van het Gemenebest van Onafhankelijke Staten), 'verre' buitenlandse politiek (buiten de voormalige Sovjet-Unie), maatschappij, wetenschap, militaire zaken, religie, cultuur, literatuur, kunst en televisie.

De keuzes van de redactie zijn vaak voorspelbaar, maar soms ook onverwacht. Hieronder het achtste deel, over de wetenschap.

1. 

   Fortov. Foto: ras.ru.

   Nieuwe president RAN. De leden van de Russische Academie van Wetenschappen (RAN) kozen op 29 mei uit hun rangen een nieuwe president. Dit werd de natuurkundige Vladimir Fortov (67). Fortov had twee tegenstrevers: vicepresident van de RAN Zjores Alferov (83) en Aleksandr Nekipelov (62). Hij volgt Joeri Osipov op, die een ongekende 22 jaar lang leiding had gegeven aan de RAN.
   Fortov is gespecialiseerd in termodynamica en aerodynamica. Naast zijn grote wetenschappelijke carrière heeft hij ook veel bestuurlijke ervaring opgedaan als hoofd van landelijke wetenschappelijke subsidiefondsen en lid van de landelijke regering.
   De Nezavisimaja Gazeta stelt dat Fortov eigenlijk tien jaar eerder president van de RAN had moeten worden, want hem staat een noodzakelijke hervorming van dit logge wetenschapsapparaat door te voeren. De RAN is de grootste wetenschappelijke organisatie ter wereld, met 436 wetenschappelijke instituten, waarin 95.000 mensen werken. ´De inertie die de nieuwe president zal moeten zien te overwinnen, is kolossaal.´
2. Ontdekking van het Higgs-boson-deeltje. Op 8 oktober kregen de natuurkundigen François Engler van de Vrije Universiteit van Brussel en Peter Higgs van de Universiteit van Edinburgh de Nobelprijs voor de Natuurkunde vanwege hun ontdekking van het Higgs-boson-deeltje, het subatomaire deeltje dat atomen hun massa geeft en ´onze wereld tot realiteit maakt´.
   Zoals een andere Nobelprijswinnaar, voor de Literatuur, de Russische schrijver Iosif Brodski eens heeft opgemerkt: ´In het atomaire tijdperk houden mensen zich niet bezig met de dingen, maar met de opbouw van de dingen.´ De toewijzing van de Nobelprijs aan Engler en Higgs onderstreept dit weer eens.
3. Bezoek van Roger Penrose aan Moskou. Na bijna 40 jaar bracht de beroemde Britse geleerde Roger Penrose (wiskundige, natuurkundige, filosoof) van Oxford University weer eens een bezoek aan Rusland voor publieke lezingen. (Een oma van hem is een geëmigreerde Russische uit Sint Petersburg.) Op 1 april hield hij in het Polytechnisch Museum van Moskou een publieke lezing onder de titel ´Cirkels van de tijd: kan door de volgende Big Bang het toekomstige heelal worden gezien?´ De belangstelling van het Russische publiek was overweldigend.
   Pensrose stelt dat het heelal zich ontwikkelt en uitbreidt via Big Bangs. De volgende Big Bang zal plaatsvinden als ons Melkwegstelsel zich verenigt met een ander melkwegstelsel, Andromeda. Gelukkig duurt dit nog ´enkele honderden miljoenen jaren´.
4. Ontploffing meteoriet boven Tsjeljabinsk. Op twintig kilometer hoogte in de lucht ontplofte op 15 februari een meteoriet boven de provincie Tsjeljabinsk in de Oeral. De meteoriet had een doorsnede van ongeveer 17 meter, een massa van circa 10.000 ton en bewoog zich met een snelheid van 18 kilometer per seconde.
   Dertig seconde na het binnenvliegen van de dampkring ontplofte de meteoriet. In een cirkel van vijftig kilometer rond de ontploffing werd schade aangericht aan gebouwen en natuur, waaronder in de stad Tsjeljabinsk.
   De bijzondere gebeurtenis gaf een flinke impuls aan de regionale wetenschap in de Oeral. Zo nam het wetenschappelijke tijdschrift Nature Viktor Grochovski van het onderzoeksteam voor meteorieten van de Russische Academie van Wetenschappen op in de top10 van de belangrijkste onderzoekers van 2013.
   Het expeditie-team van Grochovski verzamelde ruim 700 gevallen brokstukken van de ontplofte meteoriet, waaronder een stuk van 570 kilogram dat op de bodem van het Tsjebarkoel-meer terecht was gekomen. Geleerden vroegen na de gebeurtenis tientallen miljarden roebels aan subsidie voor onderzoek naar de ´kosmische bescherming van Rusland´.
5. 

   Poljakov. Foto: www.princeton.edu.

   Wetenschappelijke topprijs voor Aleksandr Poljakov. De Russische natuurkundige Aleksandr Poljakov, corresponderend lid van de RAN, was op 21 maart de eerste winnaar van een nieuwe wetenschappelijke topprijs, de Fundamental Physics Prize. De prijs was in het leven geroepen door de rijke Russische zakenman-natuurkundige Joeri Milner.
   Aan de prijs is een prijzengeld van 300.000 dollar gebonden. Behalve uitmuntend wetenschappelijk onderzoek verrichten, moet een winnaar ook een belangrijke bijdrage leveren aan de popularisering van de fundamentele natuurkunde.
   Het was mooi dat deze prijs gelijk door een Russische geleerde werd gewonnen, hoewel Poljakov tegenwoordig aan de Amerikaanse Princeton University werkt. ´We moeten ons maar tevreden stellen met de gedachte dat wetenschap internationaal is.´