Rusland in 2016 (2): politiek

René Does

Als vervolg op vier eerdere series op deze site, over de ontwikkelingen in Rusland in de jaren 2011 en 2012, 2013, 2014, 2015 en de ontwikkelingen in het eerste decennium van deze eeuw, start nu een serie over de ontwikkelingen in Rusland in 2016. De serie wordt weer gemaakt op basis van de speciale dikke eindejaarsbijlage van de kwaliteitskrant Nezavisimaja Gazeta (Onafhankelijke Krant), van 29 december 2016.

De redactie van Nezavisimaja Gazeta behandelt in de jaarlijkse bijlage veertien categorieën onderwerpen: algemene ontwikkelingen, politiek, economie, Russische regio's, 'nabije' buitenlandse politiek (de veertien andere voormalige sovjetrepublieken die al dan niet lid zijn van het Gemenebest van Onafhankelijke Staten), 'verre' buitenlandse politiek (buiten de voormalige Sovjet-Unie), maatschappij, wetenschap, militaire zaken, religie, cultuur, kunst, literatuur en televisie.

De keuzes van de redactie zijn vaak voorspelbaar, maar soms ook onverwacht. Hieronder het tweede deel, over de politiek in Rusland.

1. Verkiezingen Staatsdoema. De verkiezingen voor de Staatdoema van 18 september leverden een overweldigende constitutionele meerderheid op voor de regeringspartij Verenigd Rusland. Ze won maar liefst 344 van de 450 zetels. Verder verwierven de andere drie traditionele vertegenwoordigde partijen zetels: de Communistische Partij van de Russische federatie (KPRF), de Liberaal-Democratische Partij van Rusland (LDPR) en Rechtvaardig Rusland (SR).
   Vóór de verkiezingen benadrukte het Kremlin de principes 'concurrentie, openheid en legitimiteit'. Deze principes werden redelijk goed gevolgd, hoewel verschillende 'bestuurlijke bronnen' VR als vanouds bevoordeelden tijdens de campagne. De Nezavisimaja Gazeta stelt:
   'De uitslag van de verkiezingen voor de Staatsdoema overtrof alle verwachtingen. De oppositie verloor de slag niet alleen in de kiesdistricten voor één afgevaardigde, zoals werd verwacht, maar ook in de proportionele partijverkiezingen. In de Staatsdoema heeft VR 344 zetels onder controle, dat wil zeggen meer dan ze eerder won in de andere - veel minder open en eerlijke - verkiezingen in 2003 en 2007, om over de campagne van 2011 maar te zwijgen.'
2. 

   Ivanov (l) werd vervangen door Vajno (r). Foto: kremlin.ru.

   Ontslagen en benoemingen Kremlin-bestuurders. De belangrijkste ontslagen en benoemingen van hoge bureaucraten vonden in 2016 niet plaats in de 'machtsverticaal', maar in de 'machtshorizontaal', dat wil zeggen in de presidentiële administratie van het Kremlin.
   Als eerste verving Ella Pamfilova, gevolmachtigde voor de mensenrechten van Rusland, vóór de Doema-verkiezingen Vladimir Tsjoerov als voorzitter van de Centrale Kiescommissie. Pamfilova werd op haar positie opgevolgd door generaal-majoor Tatjana Moskalkova van de politie. De liberale gemeenschap was vanwege haar oude functie sceptisch over Moskalkova's benoeming, maar deze bleek succesvol uit te pakken.
   Op 12 augustus volgde de belangrijkste verandering: Sergej Ivanov werd als hoofd van de presidentiële administratie vervangen door Anton Vajno, het hoofd van de protocollaire dienst van het Kremlin. Het plaatsvervangend hoofd van de presidentiële administratie, Vjatsjeslav Volodin, werd na de Doema-verkiezingen namens VR voorzitter van de Staatdoema. Zijn opvolger in het Kremlin werd Sergej Kirijenko, het hoofd van het Russische Atoomagentschap (Rosatom). De Nezavisimaja Gazeta concludeert uit al deze positiewisselingen dat de presidentiële administratie 'in een meer technische dan een politieke structuur' is veranderd.
3. Politieke compartimentering van de buitenparlementaire oppositie. Als alternatief voor de structurele persoonlijke en inhoudelijke stammenstrijd tussen de leiders van de liberale politieke oppositiepartijen ' buiten het systeem', die de wens tot democratische coalitievorming voor verkiezingen telkens deed verdampen, transformeerden deze partijen zich in 2016 steeds meer in alleenstaande politieke structuren onder een sterke leider: Open Rusland onder leiderschap van Michail Chodorkovski, PARNAS onder leiderschap van Michail Kasjanov, Solidarnost onder leiderschap van Ilja Jasjin, de Partij voor de Vooruitgang onder leiderschap van Aleksej Navalny en Jabloko onder leiderschap van - hoe kan het ook anders - Grigori Javlinski.
4. Schouderophalen over Panama Papers. Op 3 april werd de wereld getrakteerd op het uitlekken van de Panama Papers over geheime buitenlandse banktegoeden van hoge politici en openbare beroemdheden in het Midden-Amerikaanse land. In Engeland werd premier David Cameron het vuur aan de schenen gelegd en in IJsland viel zelfs de regering door de openbaarmakingen.
   Ook verschillende hooggeplaatste en bekende Russen werden genoemd in de Panama Papers. Zoals de cellist Sergej Roldoegin, een goede persoonlijke vriend van president Vladimir Poetin. Drie dagen na de publicatie zei Poetin op de afsluitende persconferentie van een bijenkomst van het Al-Russische Volksfront dat Roldoegin in het buitenland de Russische muzikale cultuur verspreidt en dat hij 'trots is zo'n vriend te hebben'.
   Verder werd de publicatie van de Panama Papers verzwegen door de media of met tegennieuws over vermeende 'buitenlandse agenten' uit Rusland en het echte buitenland gecounterd. Het nieuws van de Panama Papers was in Rusland weer snel uit het nieuws. 'Onder "Panama-gate" leden de Russische machtshebbers het minst onder alle andere (hierbij meegerekend dat bijna niemand er in Rusland last van heeft gehad).'
5. Levada-Centrum en Memorial tot 'buitenlandse agenten' verklaard. Nadat er al 150 Russische niet-gouvernementele
   

   Van 2003 tot zijn overlijden in 2006 was Joeri Levada direkteur van het Levada Centrum. Foto: levada.ru.

   organisaties als kleinere vissen officieel tot 'buitenlandse agent' waren verklaard door het Ministerie van Justitie, volgden in de herfst van 2016 twee grote vissen: het toonaangevende opinie-onderzoeksbureau Levada Centrum en de bekende internationale mensenrechtenorganisatie Memorial. Een 'buitenlandse agent' in deze is een Russische ngo die met buitenlandse financiering binnenlandse politieke activiteiten ontplooit. Levada werd op 5 september op de lijst geplaats, vlak vóór de Doema-verkiezingen. Het onderzoeksbureau had vermoedelijk de onvrede van de machthebbers opgeroepen door de relatief gunstige peilingen voor de oppositie en soms regerings-kritische vraagstelling. Verder zou miljardair George Soros een bijdrage leveren aan de financiering van het Centrum.
   Hetzelfde werd beweerd betreffende Memorial. Deze organisatie verweerde zich met de stelling dat een internationale organisatie per definitie niet tot 'buitenlandse agent' voor de Russische wet kon worden verklaard. Verder bleef het in 2016 onduidelijk wat de criteria zijn om als ngo tot 'buitenlandse agent' te worden uitgeroepen.
   'Deskundigen' stellen volgens de Nezavisimaja Gazeta dat de nieuwe verklaringen bedoeld zijn om de ngo-sector op te schonen en te intimideren in de vooravond van mogelijke maatschappelijke onvrede over de voortdurende economische crisis.