Rusland in 2017 (1): algemene ontwikkelingen

René Does

Als vervolg op zes eerdere series op deze site, over de ontwikkelingen in Rusland in de jaren 2011 en 2012, 2013, 2014, 2015, 2016 en de ontwikkelingen in het eerste decennium van deze eeuw, start nu een serie over de ontwikkelingen in Rusland in 2017. De serie wordt weer gemaakt op basis van de speciale dikke eindejaarsbijlage van de kwaliteitskrant Nezavisimaja Gazeta (Onafhankelijke Krant), van 28 december 2017.

De redactie van Nezavisimaja Gazeta behandelt in de jaarlijkse bijlage veertien onderwerpen (dit jaar iets andere dan vorig jaar): algemene ontwikkelingen, politiek, economie, Russische regio's, 'nabije' buitenlandse politiek (de veertien andere voormalige sovjetrepublieken die al dan niet lid zijn van het Gemenebest van Onafhankelijke Staten), buitenlandse politiek (buiten de voormalige Sovjet-Unie), wetenschap, onderwijs, gezondheidszorg, militaire zaken, religie en maatschappij, cultuur, kunst, literatuur en televisie.

De keuzes van de redactie zijn vaak voorspelbaar, maar soms ook onverwacht. Hieronder het eerste deel, over de algemene ontwikkelingen in Rusland en de rest van de wereld.

Sobtsjak wordt geïnterviewd op tv. Foto: sobchakprotivvseh.ru

1. Poetin gaat voor vierde termijn. Na een half jaar ontwijken van een antwoord op de vraag of hij voor een vierde zittingstermijn zou gaan, maakte president Vladimir Poetin op 6 december bekend dat hij zich voor de presidentsverkiezingen van 18 maart 2018 voor een nieuwe termijn kandidaat stelde. Hij deed dit tijdens een werkbezoek aan de Gorki Autofabriek in Nizjni Novgorod, die op die dag zijn 85ste verjaardag vierde.
   De Nezavisimaja Gazeta stelt dat de kandidaatstelling van de televisiester Ksenija Sobtsjak, die Poetin persoonlijk goed kent, als kandidaat 'tegen allen' op 18 oktober al een indirect bevestigend antwoord was op de vraag over Poetins deelname, want met de kandidaatstelling van Sobtsjak was daarmee aangegeven op wie tegenstanders van Poetins herverkiezing konden stemmen. Poetins kandidaatstelling in de Gorki Autofabriek symboliseerde dat hij 'kandidaat van het volk' is.
   Verder gaat Poetin op als onafhankelijke kandidaat: hij doet geen beroep op steun door regeringspartij Verenigd Rusland. Op 26 december vond er een eerste bijeenkomst plaats van een 'initiatiefgroep' van 600 politieke en maatschappelijke activisten en bekende vertegenwoordigers uit de sport, wetenschap en kunsten, die de campagne van Poetin zullen ondersteunen.
2. Geen Olympische Winterspelen voor Rusland. Op 5 december besliste het Internationaal Olympisch Comité (IOC) dat Rusland als land niet mag deelnemen aan de Olympische Winterspelen van 2018 in het Zuid-Koreaanse Pyeongchang. Dit was het resultaat van onderzoek van een speciale commissie van het IOC, die concludeerde dat tijdens de Olympische Winterspelen van 2014 in Sotsji een door de Russische staat gecontroleerd dopingsysteem had gefunctioneerd onder leiding van het Ministerie van Sport, het Russische Antidoping Agentschap (ROeSADA) en zijn laboratoria in Moskou en Sotsji. Betrapte Russische atleten in Sotsji moesten gewonnen medailles inleveren.
   Het naar Amerika gevluchte hoofd van het Moskouse ROeSADA-laboratorium, Grigori Rodtsjenkov, was de hoofdbron van de onderzoekscommissie van het IOC. Ondanks persoonlijke aanvallen op Rodtsjenkov en verklaringen dat de uitsluiting een politieke campagne van het Westen betrof, werd het besluit van het IOC geaccepteerd, dat wil zeggen niet gevolgd door een officiële boycot van de Winterspelen en met de erkenning dat er individuele schendingen van de dopingregels waren geweest.
   Het besluit van het IOC had nog erger kunnen uitvallen, want geplaatste individuele Russische wintersporters die niet op doping zijn betrapt mogen in Pyeongchang meedoen als 'Olympische atleten uit Rusland' onder de vlag van het IOC. Dit zijn er ruim 200. Ook dit werd geaccepteerd door de Russische autoriteiten, mede omdat deze vorm van deelname ook in het belang is van de Russische sport en de Russische televisie.
   Met het IOC-besluit zijn de Olympische dopingperikelen van Rusland nog niet voorbij, want de hele discussie kan zich herhalen voor de Olympische Spelen van 2020 in Tokio.
3. Rusland beschuldigd van politieke inmenging in andere landen. Rusland werd in 2017 herhaaldelijk beschuldigd van inmenging in en beïnvloeding van verkiezingscampagnes in westerse landen, met als hoofdbeschuldiging inmenging in de Amerikaanse campagne voor de presidentsverkiezingen eind 2016, die door Donald Trump werden gewonnen. Naast persoonlijke contacten met mensen uit het campagneteam van Trump via de Russische ambassadeur in Amerika, Sergej Kisljak, zou Rusland de campagne hebben beïnvloed via de verspreiding van fake news via sociale media.
   Als resultaat van het onderzoek van de Amerikaanse veiligheidsdiensten naar deze Russische inmenging kunnen er door Amerika nieuwe sancties tegen Rusland worden afgekondigd. Behalve verdacht van inmenging in de Amerikaanse presidentsverkiezingen, werd Rusland ook beschuldigd van beïnvloeding via sociale media van de parlementsverkiezingen in Duitsland, het referendum over de Brexit in Groot-Brittannië en het onafhankelijkheidsreferendum in Catalonië.
4. Conflict rond de film Matilda. Russische nationalisten en orthodoxe activisten liepen in 2017 te hoop tegen de première van de film Matilda van regisseur Aleksej Oetsjitel. De film gaat over de buitenechtelijke liefdesaffaire van de laatste tsaar, Nicolaas II, met de ballerina Matilda Ksjesinskaja.
   
   

   Poklonskaja was Openbaar Aanklager op de Krim. Foto: duma.gov.ru

   De film ging op 26 oktober in première, maar het verzet was al een jaar eerder begonnen. Dit verzet kreeg in 2017 pas echt omvang en kracht nadat het populaire jonge nationalistische parlementslid Natalja Poklonskaja (Verenigd Rusland) zich in de strijd wierp, onder meer door de Duitse hoofdrolspeler Lars Aidinger een 'pornoacteur' te noemen.
   Onbekenden staken de filmstudio van Oetsjitel in Sint-Petersburg in brand. In Jekaterinboerg reed een auto de foyer van bioscoop Kosmos, waar de film zou worden vertoond, binnen. Grote landelijke bioscoopketens als Cinema Park zagen van vertoning van de film af. De première van de film in het Mariinski-theater in Sint-Petersburg moest door ordetroepen worden bewaakt.
   De autoriteiten, onder wie president Poetin, hielden zich op de vlakte: zij verklaarden niet te twijfelen aan de kunstzinnige kwaliteiten en vrijheid van Oetsjitel, maar zij spraken ook geen expliciete veroordeling uit van de acties van Poklonskaja en haar aanhangers. 'Is dit geen censuur, hoewel niet in wettelijke vorm?' zo vraagt de Nezavisimaja Gazeta.
5. Verdrijving van IS uit Syrië. Op 3 december verklaarde het hoofd van de Generale Staf van het Russische leger, generaal Valeri Gerasimov, dat de terreurgroep Islamitische Staat geheel uit Syrië was verdreven. Drie dagen later werd dit bevestigd door president Poetin, hoewel die erkende dat er nog enkele IS-verzetshaarden zouden kunnen zijn, en ook de Amerikanen vraagtekens zetten bij het bericht dat IS volledig zou zijn verslagen in Syrië. Weer drie dagen later kondigde ook de Iraakse regering de volledige overwinning op IS in Irak af. Op 11 december kondigde Poetin als opperbevelhebber een aanzienlijke inkrimping van de Russische militaire aanwezigheid in Syrië af. Deze woorden werden gevolgd door een daadwerkelijke vermindering van het aantal Russische bommenwerpers en hun terugkeer naar militaire bases in Rusland. In september 2015 was Rusland het Syrische regime van president Assad, dat toen nog maar 15 procent van het Syrische grondgebied controleerde, militair te hulp geschoten. Niettemin ondervindt het regime van Assad nog steeds oppositie, met name van de soennieten in het land. De Nezavisimaja Gazeta vermoedt dat deze oppositie geen directe bedreiging meer vormt voor het regime Assad, mogelijk vanwege een overeenkomst tussen Rusland en Saoedi-Arabië, dat grote invloed heeft onder de Syrische soennieten.