Rusland, eerste decennium, 21ste eeuw: politiek nabije buitenland

René Does

Het eerste decennium van de 21ste eeuw is achter de rug. In een speciale dikke bijlage gaf de kwaliteitskrant Nezavisimaja Gazeta (Onafhankelijke Krant) op 25 januari 2011 een overzicht van wat vanuit Russisch oogpunt in het voorbije decennium belangrijke gebeurtenissen in Rusland en de rest van de wereld zijn geweest. Prospekt-online besteedt hier in zeven afleveringen aandacht aan.

D. Politiek nabije buitenland

1. Ondergang van de Oranje Revolutie.
   

   Oranje-premier Timosjenko en de huidige president Janoekovitsj

   'De terugkeer van Oekraïne in de invloedssfeer van Rusland.' Dit was volgens de Nezavisimaja Gazeta de kern van de overeenkomst die de presidenten van Rusland en Oekraïne, Dmitri Medvedev en Viktor Janoekvitsj, op 21 april 2010 in Charkov afsloten: de verlenging van het huurcontract van de Russische Zwarte Zeevloot in de havenstad Sevastopol op de Krim vanaf 2017 met dertig jaar in ruil voor een prijsverlaging van 30 procent voor de levering van Russisch gas.
   Verder besloten de twee presidenten tot de aanleg tot en met 2014 van een brug over de Zeeëngte van Kertsj tussen de Krim en Rusland, waardoor Rusland een directe, korte verbinding krijgt met het Oekraïense schiereiland. Met het besluit kwam tevens een einde aan de pro-westerse Oranje Revolutie, die in december 2003 door de Oekraïense politici Viktor Joesjtsjenko en Joelija Timosjenko werd gewonnen tegen de pro-Russische politieke krachten in het land. De toekomst moet uitwijzen hoe hecht de weer aangehaalde betrekkingen tussen Rusland en Oekraïne zullen blijken te zijn.
2. Neerslaan van de opstand in Andizjan. Nadat in de nacht van 13 mei 2005 23 plaatselijke ondernemers waren gearresteerd, kwam een grote groep inwoners van de stad Andizjan in het Oezbeekse deel van de Fergana-vallei in opstand. Deze opstand werd door Oezbeekse ordetroepen met veel geweld neergeslagen, waardoor 187 inwoners van Andizjan de dood vonden en er nog eens vele honderden gewond raakten.
   Hierop kondigden de Verenigde Staten en de Europese Unie sancties af tegen het bewind van de dictatoriale president Islam Karimov. De Oezbeekse machthebbers stelden dat de opstand een moslimfundamentalistische was en sloten als straf voor het westerse embargo de Amerikaanse legerbasis in de stad Chanabad, die door de Amerikanen gebruikt werd voor bevoorrading van de troepen in Afghanistan. Amerika werd steun aan moslimextremisten verweten. Rusland en China steunden Oezbekistan. De betrekkingen met deze landen werden weer stevig aangehaald door Karimov. Na 2008 trok het Westen zijn sancties geleidelijk weer in.
3. Etnische rellen in Osj. Osj, een stad in het Kirgizische deel van de Fergana-vallei, was van 11 tot 13 juli 2010 het strijdtoneel van zeer hevige etnische rellen van Kirgiezen tegen de grote Oezbeekse minderheid. Dit nadat de corrupte en autoritaire president Koermanbek Bakijev, afkomstig uit dit zuidelijke deel van Kirgizstan, door een volksopstand in de hoofdstad Bisjkek een maand eerder uit de macht was verdreven. Tegen de 2.000 Oezbeken vonden de dood, ongeveer 2.000 huizen van Oezbeken werden in brand gestoken en ruim 100.000 Oezbeken vluchtten tijdelijk naar het buurland Oezbekistan.
   De slachtpartij door de Kirgiezen wordt wel verklaard uit angst van de Kirgizische elite in de regio zijn vooraanstaande economische en politieke positie te verliezen aan Oezbeken. In ieder geval was Kirgizstan veranderd van een 'eiland van democratie' in Centraal-Azië in de jaren negentig in een 'eiland van instabiliteit'.
   

   Aleksandr Loekasjenko en Vladimir Poetin

4. Geen uniestaat van Rusland en Wit-Rusland. Hoewel de Wit-Russische president Aleksandr Loekasjenko, 'de laatste dictator van Europa' sinds de verdwijning uit de macht van de inmiddels overleden Servische president Slobodan Milosevic, qua politieke geaardheid meer naar Rusland dan naar Europa helt, was hij voor de Russische leiders dikwijls een vervelende dwarsligger. Zo bleef hij zich hardnekkig verzetten tegen de verkoop van het Wit-Russische bedrijf Beltransgaz, dat voor Russische gasexport naar Europa belangrijke infrastructuur beheerde, aan de Russische gasgigant Gazprom.
   Aangezien Wit-Rusland schulden had opgebouwd in de afbetaling van Russische gasleveranties (een bedrag van 450 miljoen dollar in 2007), voerde Rusland in het decennium vijf keer een 'gasoorlog' tegen Wit-Rusland door de gastoevoer naar het land af te sluiten. In ieder geval kwam er niets terecht van het voornemen om tussen Rusland en Wit-Rusland een volwaardige 'uniestaat' op te bouwen.
5. Laatste communistische bastion. Het gaat hier om de arme en kleine voormalige sovjetrepubliek Moldova (twee miljoen inwoners). Bijna het gehele decennium waren de communisten van de Communistische Partij van Moldova (CPM) nog aan de macht. Na de parlementsverkiezingen van april 2009 kwam hier een einde aan nadat een volksopstand van vooral jongeren uit boosheid om vermeende verkiezingsfraude het parlement in brand stak. Moldova had hiermee zelfs de primeur van een 'Twitterrevolutie'.
   Sindsdien is het land behoorlijk onbestuurbaar vanwege een patstelling tussen de regerende pro-westerse centrumrechtse partijalliantie 'Voor Europese integratie' en de pro-Russische CPM. Ondanks een reeks van vervroegde parlementsverkiezingen bleef het onmogelijk een nieuwe president te kiezen, omdat noch de alliantie noch de communisten hiervoor de benodigde 61 van de 101 parlementszetels haalden in deze parlementaire republiek.

Vorige afleveringen: algemene ontwikkelingen, politiek en economie
Volgende aflevering: 'politiek verre buitenland'