Rusland in 2016 (3): economie

René Does

Als vervolg op vier eerdere series op deze site, over de ontwikkelingen in Rusland in de jaren 2011 en 2012, 2013, 2014, 2015 en de ontwikkelingen in het eerste decennium van deze eeuw, start nu een serie over de ontwikkelingen in Rusland in 2016. De serie wordt weer gemaakt op basis van de speciale dikke eindejaarsbijlage van de kwaliteitskrant Nezavisimaja Gazeta (Onafhankelijke Krant), van 29 december 2016.

De redactie van Nezavisimaja Gazeta behandelt in de jaarlijkse bijlage veertien categorieën onderwerpen: algemene ontwikkelingen, politiek, economie, Russische regio's, 'nabije' buitenlandse politiek (de veertien andere voormalige sovjetrepublieken die al dan niet lid zijn van het Gemenebest van Onafhankelijke Staten), 'verre' buitenlandse politiek (buiten de voormalige Sovjet-Unie), maatschappij, wetenschap, militaire zaken, religie, cultuur, kunst, literatuur en televisie.

De keuzes van de redactie zijn vaak voorspelbaar, maar soms ook onverwacht. Hieronder het derde deel, over de economische situatie in Rusland in 2016.

1. Voortdurende dalende consumentenbestedingen. Dat het reële inkomen van de Russen in 2016 voor het derde jaar op rij daalde en ook de omzet in het winkelbedrijf voor het tweede jaar op rij afnam, is ongekend in het postcommunistische Rusland. In 2016 daalde het reële inkomen met 6 procent. Deze daling is zowel het gevolg van de lagere economische activiteit als van overheidsbezuinigingen. Voor het eerst onder president Vladimir Poetin werden de pensioenen in 2016 niet geïndexeerd aan de inflatie.
   'Het "consumptietijdperk" in Rusland is ten einde, de consumentenvraag is niet langer de aanjager van de economie,' aldus de Nezavisimaja Gazeta. De machthebbers proberen op het dalende inkomen zo min mogelijk aandacht te vestigen.
   In 2016 had 40 procent van de Russen financieel moeite om voedingsmiddelen en kleding te kopen. In het derde kwartaal van 2016 leefden 18,8 miljoen Russen beneden het officiële bestaansminimum, ofwel 12,8 procent van de bevolking. Een jaar eerder was dit 12,4 procent. Het percentage armen was in 2016 weer even hoog als in 2009. 'Op deze index heeft het land zeven jaar sociale ontwikkeling verloren.'
2. Overeenkomst productiebeperking olie door OPEC- en niet-OPEC-landen. In november kwamen de landen van de OPEC in Wenen een productiedaling van de olie overeen om de lage olieprijzen van de laatste jaren tegen te gaan. Het bijzondere van de overeenkomst was dat ook elf olieproducerende landen die niet lid zijn van de OPEC zich bij de overeenkomst aansloten, waaronder Rusland.
   De OPEC-leden kwamen een productiebeperking van bijna 1,2 miljoen vaten per dag overeen. De niet-leden zouden 558.000 minder vaten per dag gaan oppompen. Hiervan beloofde Rusland het grootste deel voor zijn rekening te nemen: 300.000 vaten per dag.
   Of de productiebeperking werkelijk grote invloed op de olieprijs zal hebben, is moeilijk te voorspellen. Zo is het de vraag hoe snel de winning van schalieolie in de Verenigde Staten groeit, zeker nu de productiekosten hiervan snel dalen, tot soms slechts 15 dollar per vat.
   Verder is het de vraag hoe sterk de landen van de overeenkomst in Wenen zich aan de afspraken zullen houden. Zo verklaarde de Russische minister van Energiezaken, Aleksandr Novak, dat de deelname van Russische oliemaatschappijen in de overeenkomst op vrijwillige basis is.
3. Inflatiebestrijding extra rem op economie. In 2016 bedroeg de inflatie in Rusland 5,5 procent. Dit was vier procentpunt minder dan het januarigemiddelde van 9,8 procent. Het strenge inflatiebeleid van de Russische Centrale Bank had echter ook negatieve bijeffecten, met name een daling van 5 procent in de omvang van de detailhandel en een hoge basisrente van de Centrale Bank.
   Hoewel de inflatie fors daalde, zakte de basisrente van de Centrale Bank slecht met één procentpunt, van 11 naar 10 procent. Hierdoor is Rusland een aantrekkelijk land voor 'valutaspeculanten' geworden. Zij konden ongeveer 7 procent winst halen uit roebelaankopen, waarmee de roebel de meest winstgevende munt was van de 31 belangrijkste valuta in de wereld. 'Dankzij de abnormaal hoge rente binnen Rusland noemen buitenlanders de roebel een super winstgevende valuta. En ja, deze superinkomsten pompen de buitenlanders grotendeels uit de Russische economie.'
4. Omvangrijke bezuinigingen op komst. In 2016 begon de Russische regering bezuinigingen op de overheidsuitgaven die vier jaar zullen duren, tot en met 2019. In deze periode moeten de overheidsuitgaven ruim 3 procent van het bruto binnenlands product minder worden en dalen van 19,8 naar 16,2 procent van het bbp. Kortom, na de vette jaren breekt er een periode van magere jaren aan.
   Dan nog zal het tekort op de overheidsbegroting niet helemaal verdwijnen. Wel moet het dalen in de periode 2017-2019, namelijk van 3 procent van het bbp in 2017 tot 1,2 procent van het bbp in 2019. Ook de middelen in de reservefondsen die zijn opgebouwd kunnen de begrotingsproblemen niet oplossen. In 2017 wil het Ministerie van Financiën 1,5 biljoen roebel (ruim 20 miljard euro) uit het Reservefonds en 600 miljard roebel uit het Nationale Welvaartsfonds overhevelen naar de overheidsbegroting.
   De regering denkt aan nog andere extra inkomsten voor de begroting, zoals een verhoging van de winstbelasting van bedrijven tot 50 procent en het aangaan van buitenlandse leningen. In 2016 ging Rusland voor het eerst sinds 2013 weer buitenlandse leningen aan, namelijk voor drie miljard dollar. In de zoektocht naar extra belastinginkomsten komen soms weer opmerkelijke, uit de sovjettijd stammende voorstellen voor belastingen boven, zoals een belasting op klaploperij.
5. 

   De presidenten van de EAES-lidstaten en voorzitter (rechts), maar zonder de Wit-Russische president Loekasjenko, tijdens de top op 26 december 2016. Foto: kremlin.ru.

   Eerste grote handelsconflict binnen EAES. De Euraziatische Economische Unie (EAES), waarvan Rusland, Wit-Rusland, Kazachstan, Kirgizstan en Armenië de lidstaten zijn, werd in 2016 'een gewichtige en betekenisvolle structuur'. De EAES moet voor economische integratie van de lidstaten zorgen, met zaken als het vrije verkeer van goederen, kapitaal en arbeid en een gemeenschappelijk sectorbeleid.
   Door de economische crisis is de onderlinge handel tussen de lidstaten in 2016 echter toch weer gedaald: in de eerste negen maanden van 2016 was deze 14,3 procent lager dan in dezelfde periode een jaar eerder, terwijl de onderlinge handel in 2015 ook al met 26 procent was gedaald in vergelijking met 2014. Deels zijn deze hoge dalingen te verklaren uit het feit dat deze statistiek gebaseerd is op dollarbedragen, en de dollar is steeds sterker geworden in deze periode.
   Verder zijn er permanent allerlei kleine handelsconflictjes binnen de EAES, terwijl er in 2016 voor het eerst ook nog een groot handelsconflict was binnen de organisatie, namelijk tussen Rusland en Wit-Rusland over de prijs van de Russische gasleveringen aan Wit-Rusland. Wit-Rusland eist dezelfde gasprijs als die op de binnenlandse Russische markt, met als argument dat anders Wit-Russische producenten, vooral die in de grensstreek met Rusland, zwaar in het nadeel zijn tegenover Russische concurrenten. Rusland gaat uit van de formule 'productiekosten plus transportkosten'.
   Eind 2016 had Wit-Rusland bij Rusland een betalingsschuld van 281 miljoen dollar opgebouwd op de invoer van Russisch gas. Het conflict liep zo hoog op dat de Wit-Russische president Aleksandr Loekasjenko op 26 december verstek liet gaan op de EAES-top in Sint Petersburg, waar de ondertekening van een nieuw Douaneverdrag van de EAES op de agenda stond.