Rusland in 2018 (1): algemene ontwikkelingen

René Does

Als vervolg op zeven eerdere series op deze site, over de ontwikkelingen in Rusland in de jaren 2011 en 2012, 2013, 2014, 2015, 2016, 2017 en de ontwikkelingen in het eerste decennium van deze eeuw, start nu een serie over de ontwikkelingen in Rusland in 2018. De serie wordt weer gemaakt op basis van de speciale dikke eindejaarsbijlage van de kwaliteitskrant Nezavisimaja Gazeta (Onafhankelijke Krant), van 28 december 2018.

De redactie van Nezavisimaja Gazeta behandelt in de jaarlijkse bijlage veertien onderwerpen (dit jaar iets andere dan vorig jaar): algemene ontwikkelingen, politiek, economie, energie, maatschappij, ´nabije´ buitenlandse politiek (de veertien andere voormalige sovjetrepublieken die al dan niet lid zijn van het Gemenebest van Onafhankelijke Staten), buitenlandse politiek (buiten de voormalige Sovjet-Unie), militaire zaken, onderwijs, wetenschap, religie en maatschappij, cultuur, literatuur en televisie.

De keuzes van de redactie zijn vaak voorspelbaar, maar soms ook onverwacht. Hieronder het eerste deel, over de algemene ontwikkelingen in Rusland en de rest van de wereld.

1. Poetin herkozen voor vierde termijn. Op 18 maart won Vladimir Poetin met 76,67 procent van de stemmen de presidentsverkiezingen voor zijn vierde termijn in deze functie. De termijn duurt zes jaar. Dat Poetin hierdoor een kwart eeuw aan de top van de Russische machtspiramide zal staan, bewijst volgens de Nezavisimaja Gazeta dat Poetin 'een echtere en authentiekere vertegenwoordiger van het Russische volk blijkt te zijn dan het merendeel van zijn voorgangers'.
   Dat Poetin via zijn rede tijdens de internationale conferentie in Meuml;nchen in 2007 een wending in de Russische buitenlandse politiek aankondigde naar 'soevereine globalisering', dat wil zeggen veel meer oog voor het Russische eigenbelang, blijkt achteraf een voorloper op de mondiale trend van de afgelopen jaren: zie de Brexit en Trumps beleid van 'America First'. Maar omdat dit beleid onder meer heeft geleid tot westerse sancties en het afnemen van buitenlandse investeringen, is de staat de belangrijkste speler in de Russische economie gebleven, hetgeen de economische ontwikkeling van Rusland heeft vertraagd.
   De Russische elite is afhankelijk van toegang tot deze economische staatsbronnen en zal daarom als 'monoliet' achter Poetin blijven staan. Maar 2019 zal voor Rusland op zowel binnenlands als buitenlands gebied een moeilijk jaar worden.
2. Hervorming pensioenstelsel. In 2018 is er bewust een hervorming gestart die de gebruikelijke hoge populariteitscijfers van president Poetin geen goed zullen doen, namelijk de hervorming van het pensioenstelsel in Rusland. Onder 'hervorming' moet in de eerste plaats verhoging van de pensioenleeftijd worden verstaan.
   
   

   Op 29 augustus legde Poetin op tv de noodzaak van de hervorming uit. Foto: kremlin.ru

   In juni werd hiervoor een wetsvoorstel bij de Staatsdoema ingediend. In een televisietoespraak in augustus vertelde Poetin dat de hervorming nodig is voor 'de duurzaamheid en financiële stabiliteit van het pensioenstelsel voor de lange termijn'. De pensioenleeftijd werd in eerste instantie voor mannen met vijf jaar verhoogd naar 65 jaar en voor vrouwen met acht jaar naar 63 jaar.
   De eersten die de verhoging zullen merken zijn mannen die geboren zijn in 1959 en vrouwen die geboren zijn in 1964. Als reactie op de onvermijdelijke maatschappelijke protesten werden enkele verzachtende maatregelen afgekondigd, zoals beperking van de verhoging voor vrouwen tot ook vijf jaar, bescherming van oudere werknemers op de arbeidsmarkt en het behoud van belastingvoordelen en privileges als gratis openbaar vervoer op basis van de oude, lagere pensioenleeftijd.
   Eind oktober werd de pensioenwet door het parlement definitief aangenomen en door Poetin ondertekend. De pensioenhervorming werd aan de bevolking verkocht met verwijzingen naar de stijging van de gemiddelde levensverwachting, tot 72,9 jaar in 2018.
   Maar volgens de Wereldbank overlijdt 43 procent van de Russische mannen en 17,5 procent van de Russische vrouwen vóór hun 65ste levensjaar (voor mannen is dit cijfer nog steeds gelijk aan dat uit 1960).
   Sommige economen stellen dat de pensioenhervorming contraproductief kan werken vanwege de modernisering, automatisering, robotisering en digitalisering van de arbeidsmarkt, die in Rusland tot 2035 naar verwachting negen tot elf miljoen banen zal doen verdwijnen.
3. Oplopende spanningen met Westen door Skripal-zaak. Als gevolg van vergiftiging van de Russische militaire ex-spion Sergej Skripal en zijn dochter Joelia in het Engelse Salisbury met het chemische middel novitsjok raakten de verhoudingen tussen Rusland en het Westen 'definitief vergiftigd'. De regering van Theresa May stelde de Russische regering verantwoordelijk: als Rusland er al niet direct achter zat, had het de controle over de chemische wapenproductie verloren.
   Groot-Brittannië, de Verenigde Staten en de Europese Unie kondigden een nieuwe golf van economische sancties tegen Rusland af. Misschien wel de zwaarste klap kregen de politieke en diplomatieke betrekkingen tussen Rusland en het Westen. Londen zetten 23 Russische diplomaten het land uit en ook de andere westerse landen zonden Russische diplomaten weg. Zoals gebruikelijk werden deze uitzettingen door Moskou met precies gelijke aantallen uitzettingen van westerse diplomaten beantwoord.
4. Scheuring in mondiale orthodoxe kerk. Als gevolg van de hoog opgelopen spanningen tussen Rusland en Oekraïne heeft zich een scheuring in de mondiale orthodoxe kerkgemeenschap voorgedaan. Op 17 april berichtte de Oekraïense president Pjotr Porosjenko dat hij patriarch Bartholomeus van Constantinopel het voorstel had gedaan een van Moskou onafhankelijke Oekraïense orthodoxe kerk op te richten op basis van drie orthodoxe geloofsgemeenschappen in zijn land: het Kievse patriarchaat en de Oekraïense Autocefale Orthodoxe Kerk (OeAPTs), beide tot dan toe niet erkend, en de op dat moment enige legitieme Oekraïense Orthodoxe Kerk van het Moskouse Patriarchaat (OePTs MP). Twee dagen later werd het voorstel gesteund door het Oekraïense parlement.
   'Met actieve deelname van de machthebbers van Kiev is er een beschavingsbreuk tussen Oekraïne en Rusland gaande, die nog dieper en pijnlijker is dan de breuk van drie eeuwen politieke eenheid', aldus de Nezavisimaja Gazeta. De Russisch-orthodoxe Kerk dreigde alle banden met de kerk van Constantinopel door te snijden als Porosjenko zijn zin zou krijgen, maar op 11 oktober besliste de Synode van orthodoxe leiders in Istanboel niettemin dat de incorporatie van het Kievse bisdom in het Moskouse patriarchaat van 1686 onwettig was geweest.
   Ook de Russische Veiligheidsraad en president Poetin, die verklaarde dat westerse 'beschermers' van Oekraïne achter het initiatief stonden, gingen deze kerkelijke kwestie nauwlettend volgen. Op 15 december besloot de Sobor (Vergadering) van orthodoxe leiders, bijeen in het historische park 'Sofija Kievskaja', tot de oprichting van een onafhankelijke Oekraïens-orthodoxe Kerk, die op 6 januari 2019 zijn definitieve beslag moest krijgen. Metropoliet Epifanus van Kiev en heel Oekraïne werd tot hoofd van de nieuwe kerk gekozen.
   Wat er volgens de Nezavisimaja Gazeta uiteindelijk heeft plaatsgevonden is een samenvloeiing van het Kievse patriarchaat en de OeAPTs, met de OePTs MP hiertegen in de oppositie. Op 20 december nam het Oekraïense parlement een wet aan, waarin de OePTs MP werd opgedragen een naamsverandering door te voeren zonder verwijzing naar iedere band met de Russisch-orthodoxe Kerk.
   Epifanus verklaarde een nieuwe kerkelijke kalender voor de Oekraïens-orthodoxe Kerk te willen invoeren. 'Deze hervorming zal de vervreemding van de Oekraïense orthodoxie van de Russische traditie nog verder verdiepen.'


Russische postzegel van de Krimbrug.

5. 'Provocaties' in de Straat van Kertsj. Op 23 november vertrokken drie Oekraïense militaire schepen en een transportschip uit de haven van Odessa om vanaf de Zwarte Zee via de Straat van Kertsj naar de Zee van Azov te varen. President Poetin was op dat moment op werkbezoek op de Krim. In de avond van 24 november gingen de schepen voor de Straat van Kertsj voor anker. Toen ze de volgende morgen zonder overleg met de Russische grensbewakers de Zee van Azov wilden invaren, werden de vier schepen door de Russische marine geënterd en de bemanningen gearresteerd.
   President Pjotr Porosjenko riep vervolgens in tien grensprovincies met Rusland voor 60 dagen de militaire noodtoestand uit. De 'provocaties' hebben alles te maken met de onverwacht voorspoedige voltooiing van de bouw van de Russische brug over de Straat van Kertsj, die het Russische vasteland met de Krim verbindt.
   Was er sprake van acute oorlogsdreiging? De Nezavisimaja Gazeta denkt van niet, omdat een 'tweede Krim-oorlog' kan uitlopen op een Derde Wereldoorlog. Ook een oorlog tussen alleen Rusland en Oekraïne is niet waarschijnlijk, omdat Rusland in de regio van de Zwarte Zee militair oppermachtig is - en Oekraïne weet dit. Niettemin was de actie van Oekraïense zijde slim bedacht, omdat de Russische reactie Rusland nieuwe diplomatieke en economische schade kon opleveren.