Rusland in 2016 (6): buitenlandse politiek

René Does

Als vervolg op vier eerdere series op deze site, over de ontwikkelingen in Rusland in de jaren 2011 en 2012, 2013, 2014, 2015 en de ontwikkelingen in het eerste decennium van deze eeuw, start nu een serie over de ontwikkelingen in Rusland in 2016. De serie wordt weer gemaakt op basis van de speciale dikke eindejaarsbijlage van de kwaliteitskrant Nezavisimaja Gazeta (Onafhankelijke Krant), van 29 december 2016.

De redactie van Nezavisimaja Gazeta behandelt in de jaarlijkse bijlage veertien categorieën onderwerpen: algemene ontwikkelingen, politiek, economie, Russische regio's, 'nabije' buitenlandse politiek (de veertien andere voormalige sovjetrepublieken die al dan niet lid zijn van het Gemenebest van Onafhankelijke Staten), 'verre' buitenlandse politiek (buiten de voormalige Sovjet-Unie), maatschappij, wetenschap, militaire zaken, religie, cultuur, kunst, literatuur en televisie.

De keuzes van de redactie zijn vaak voorspelbaar, maar soms ook onverwacht. Hieronder het zesde deel, over de interessantste gebeurtenissen buiten het gebied van de voormalige Sovjet-Unie.

1. Herstelde Russisch-Turkse betrekkingen doorstaan test. Eind juni bood de Turkse president Recep Tayyib Erdogan aan zijn Russische collega Vladimir Poetin zijn verontschuldigingen
   

   De eerste ontmoeting in 2016 op 9 augustus liet zien dat Poetin en Erdogan weer vrienden zijn. Foto: kremlin.ru.

   aan voor het neerschieten in november 2015 van een Russische straaljager door de Turkse luchtmacht. Deze handreiking maakte een einde aan een zeven maanden lange koude oorlog tussen Rusland en Turkije. De mislukte staatsgreep in Turkije op 15 en 16 juli bracht beide landen nog nader tot elkaar.
   Vervolgens werkten ze - buiten de Verenigde Staten en de Europese Unie om - samen aan een oplossing voor de burgeroorlog in Syrië. Analisten van het Midden-Oosten stellen vaak dat Rusland en Turkije hiermee eigen invloedssferen binnen Syrië willen afspreken.
   Maar op 19 december werd de Russische ambassadeur in Turkije, Andrej Karlov, tijdens de opening van een schilderijententoonstelling in Ankara vermoord door de 22jarige veiligheidsagent Mevlut Altintas, die tijdens zijn daad riep dat deze een wraak was voor het door Rusland gesteunde geweld van het Syrische regime tegen de bevolking in de stad Aleppo. Deze gebeurtenis maakte echter geen einde aan de herstelde samenwerking tussen Rusland en Turkije.
2. Vrachtwagenterrorisme door moslimextremisten. Europa maakte kennis met een nieuwe vorm van islamitisch terrorisme, namelijk vrachtwagenterrorisme. Op de Franse nationale feestdag 14 juli reed een Tunesische terrorist met een vrachtwagen in op de feestende menigte op de boulevard van Nice, waardoor 86 dodelijke slachtoffers vielen, en op het einde van het jaar reed weer een Tunesiër in op de bezoekers van een kerstmarkt in het centrum van Berlijn.
   Deze nieuwe vorm van moslimterrorisme bracht in Europa een discussie op gang over hoeveel potentiële terroristen er op het continent woonden, want het waren islamitische immigranten en kinderen van immigranten die tot deze daden kwamen. Voor hun aanslagen hadden de daders geen training gevolgd in door moslimextremisten gecontroleerde gebieden in het Midden-Oosten, maar zich wel door de radicale islam en door oproepen tot terreur in Europa door Islamitische Staat laten inspireren.
   Het nieuwe van de aanslagen met de vrachtwagens was ook dat de daders opereerden als 'lone wolves', waardoor de vraag naar boven kwam hoe 'bliksemsnelle radicalisering' onder alleen opererende terroristen kan worden gesignaleerd.
3. Chinees en Amerikaans spierballenvertoon in Zuid-Chinese Zee. In juli klaagden de Filipijnen China aan bij het Internationaal Gerechtshof in Den Haag wegens de Chinese aanspraak op de Spartle-eilanden als exclusieve economische zone in de Zuid-Chinese Zee. Op het einde van het jaar was er een incident tussen de Amerikaanse en de Chinese marine in diezelfde zee. Terwijl de Amerikanen een onbemande kleine onderzeeboot aan boord wilden brengen met een drone, werd die drone door een Chinees marineschip aan boord gehaald.
   De drone werd weer aan de Amerikanen teruggegeven, maar het incident onderstreepte wel de onenigheid tussen Amerika en China over de soevereiniteit over de zee. China vindt dat het soevereine rechten heeft op grote delen van de zee, maar die pretentie wordt niet erkend door Amerika, dat hierin wordt gesteund door de meeste andere landen in Zuidoost-Azië.
   Echter, door de verkiezing van de populistische president Rodrigo Duterte in de Filipijnen is de positie van de Amerikanen in de regio verzwakt. Duterte moet niets hebben van de Amerikaanse kritiek op zijn schendingen van de mensenrechten en heeft gedreigd de militaire samenwerking met Amerika op te zeggen. De vraag is nu hoe de nieuwe Amerikaanse president Donald Trump op de nieuwe geopolitieke ontwikkelingen in de Zuid-Chinese Zee gaat reageren.
4. Italiaanse premier Matteo Renzi verliest referendum. Begin december verloor de Italiaanse premier Matteo Renzi het door hem uitgeschreven referendum over politieke hervormingen door beperking van de bevoegdheden van de Italiaanse Senaat. Door dit verlies dreigde er een nieuwe politieke en economische crisis in Italië. De Nezavisimaja Gazeta denkt dat een vertrek van Renzi een 'domino-effect' van de opkomst van populisten in heel Europa kan veroorzaken, te beginnen in Nederland en Frankrijk, waar in 2017 nieuwe verkiezingen zijn.
5. Impeachment vrouwelijke presidenten. Voor het eerst in twaalf jaar moesten er weer presidenten na een geslaagde impeachment-procedure aftreden (de laatste was de Litouwse president Rolandas Paksas in 2004). Opmerkelijk was dat het om twee vrouwelijke presidenten ging, die werden beschuldigd van corruptie en misbruik van hun machtspositie: president Dilma Rousseff van Brazilië en president Park Geun-hye van Zuid-Korea.