Presidentsverkiezingen in Rusland (11): winnaars en verliezers

René Does

Het afgelopen Russische verkiezingsseizoen zat vol onverwachte en spectaculaire gebeurtenissen. Er kwamenin de Russische politiek nieuwe personen naar boven drijven, bekende gezichten leden verliezen en anderen manifesteerden zich op onverwachte wijze. Wie waren de belangrijkste winnaars en verliezers van het afgelopen verkiezingsseizoen?

In de maanden tussen de parlementsverkiezingen van 4 december en de presidentsverkiezingen van 4 maart gingen honderdduizenden tegenstanders en aanhangers van Poetin de straat op om van hun afkeer of enthousiasme over het zittende regime te getuigen. Deze periode werd in de Russische media al snel omschreven als een tijd van 'koude burgeroorlog'. Het dagblad Moskovskije Novosti koos de tien interessantste personen uit deze maanden, van wie er acht uit de oppositie tegen Poetin kwamen en er twee opvielen door hun steun aan de oude en nieuwe president.

Tot de acht opposanten uit de rij van tien namen behoorden de al eerder in deze serie besproken Aleksej Navalny, Sergej Oedaltsov en Ksenija Sobtsjak. Naast de twee eerstgenoemde vertegenwoordigers van de 'oppositie buiten het systeem' selecteerde de krant een zeer actieve vertegenwoordiger van de systeemoppositie, die ook meedeed binnen de protestbeweging 'Voor eerlijke verkiezingen', namelijk Gennadi Goedkov, vice-voorzitter van de parlementsfractie van de partij Rechtvaardig Rusland, die het in de parlementsverkiezingen zo goed gedaan had. Verder noemde de krant hoofdredacteur Joeri Saprykin van de internetprovider Rambler, die een belangrijke rol speelde bij de goede technische organisatie van de protestacties.

Voorts onderscheidde Moskovskije Novosti Grigori Tsjchartisjvili, beter bekend onder zijn schrijversnaam Boris Akoenin. Deze populaire auteur van historische detectives kwam in december vanuit zijn tweede woonplaats Parijs speciaal naar Moskou om te assisteren bij de oprichting van 'Voor vrije verkiezingen' en de maatschappelijke organisatie Kiezersliga.

Op zijn persoonlijke blog plaatste hij uitvoerige tweegesprekken met Navalny. Ook de populaire televisiepresentatrice en actrice Tatjana Lazareva ontpopte zich tot een van de oprichters van Kiezersliga, naar eigen zeggen 'uit vermoeidheid met het feit dat de machthebbers allang niet meer naar de mensen luisteren'.

De achtste opmerkelijke vertegenwoordiger van de oppositie was Maksim Kats, de 27-jarige ondernemer die besloot 'de macht in eigen handen te nemen' door zich kandidaat te stellen voor de districtsraad van de Moskouse stadswijk Sjtsjoekino en daar ook een raadszetel won. Gelijktijdig met de presidentsverkiezingen werden er meerdere gemeenteraadsverkiezingen en districtsverkiezingen gehouden. Op regionaal en gemeentelijk niveau is de oppositiebeweging tegen Poetin tijdens en na de 'koude burgeroorlog' ook steeds actiever geworden, en Kats werd hiervan de verpersoonlijking.

Er waren twee aanhangers van Poetin die opvielen door bijzondere openbare optredens. De eerste was 'Sveta uit Ivanovo' de 19-jarige Svetlana Koeritsyna uit de textielstad Ivanovo. Zij hield op Youtube in een persoonlijk opgenomen filmpje een vurig pleidooi voor Poetin, dat veel bekeken werd en daarna vaak herhaald werd op de staatstelevisie.

Zij is een 'trommelaarster' uit de beweging Staal, de actieafdeling van de pro-Poetin jongerenorganisatie Nasji. Door groepsgewijs te trommelen lieten activisten van Staal hun afkeer blijken van vertegenwoordigers van de oppositie, maar ook van openbare diensten die hun werk niet naar behoren vervulden. Sveta vond Nasji-leider Vasili Jakemenko 'een echte man' en Poetin 'de man van haar dromen', ook omdat ze zei op oudere mannen te vallen.

De tweede Poetin-aanhanger die bijzonder opviel was bankwerker Valeri Trapeznikov uit Perm, die namens Verenigd Rusland in het parlement zat. Tijdens de eerste echte grote pro Poetin-demonstratie op 30 januari in Jekaterinboerg noemde hij in zijn toespraak de deelnemers aan de protestdemonstratie van 10 december op het Moerasplein 'clowns'. En: 'Laat deze geiten ['geit' is een echt scheldwoord in Rusland - RD] maar naar de Oeral komen, naar de arbeiderscollectieven, dan zullen we ze een lesje leren! Oeral, Rusland, Poetin!'

Winnaars
Wie waren de belangrijkste winnaars van het verkiezingsseizoen? Als eerste moet toch Vladimir Poetin worden genoemd. Ongetwijfeld moest hij voor zijn nieuwe verkiezing als president veel harder werken dan hij van tevoren zal hebben gedacht. De grote protestdemonstraties na de parlementsverkiezingen beantwoordde hij met massale tegendemonstraties. Deze 'koude burgeroorlog' heeft Poetin behoorlijk overtuigend gewonnen met een ruime winst in de eerste ronde van de presidentsverkiezingen.

Praktisch alle politieke commentatoren noemen de civil society van Rusland ook een grote winnaar. Heel veel Russen zijn weer politiek bewust en actief geworden na het eerste decennium onder Poetin waarin zij zich vooral met hun persoonlijke leven bezighielden en aan hun persoonlijke welvaart werkten. Nu velen materieel redelijk op de been waren, eisten zij minder tegenwerking van een arrogant en corrupt staatsapparaat en ruimere mogelijkheden om zich maatschappelijk en politiek te ontplooien.

Een interessante analyse van deze ontwikkeling kwam onder meer van de hoofdredacteur van het dagblad Nezavisimaja Gazeta, Konstantin Remtsjoekov. Onder de titel 'Strijd voor erkenning' wees hij op de grote rol die internet heeft gespeeld in de nieuwe politieke bewustwording van de aanhangers van de oppositie. Hij stelde dat op internet horizontale relaties de leidraad vormen, en dit gaat in tegen de 'machtsverticaal' die als een hoofdkenmerk van het politieke systeem onder Poetin gold.

Remtsjoekov: 'In de periode dat internet bestaat formeerde zich een leefomgeving die verschillende benamingen kreeg. De een spreekt over de creatieve klasse, de ander over boze burgers, maar het gemeenschappelijke is het ontbreken van een hiërarchie en minimale verticale banden. Deze omgeving functioneert langs horizontale lijnen.' Hij meldde verder dat volgens Russische sociologen ongeveer de helft van de Russische bevolking inmiddels tot deze nieuwe klasse kon worden gerekend.

Nog een echte winnaar was presidentskandidaat Michail Prochorov. Uit de vorige aflevering van deze serie bleek dat hij het bijzonder goed heeft gedaan onder de vertegenwoordigers van de door Remtsjoekov genoemde creatieve klasse. In principe moet dit veel beloven voor zijn politieke toekomst.

Als laatste grote winnaar noem ik hier de anti-corruptieblogger Aleksej Navalny. Door Verenigd Rusland te karakteriseren als 'de partij van dieven en oplichters' en de kiezers op te roepen op een andere partij te stemmen dan Verenigd Rusland, speelde hij een grote rol bij het slechte resultaat van de partij van de macht in de parlementsverkiezingen. En het was zijn arrestatie op 5 december die voor veel kiezers de doorslag gaf deel te nemen aan de grote protestdemonstraties van de beweging 'Voor eerlijke verkiezingen'.

Toch wil ik enig voorbehoud plaatsen bij het winnen van Navalny: het kunstje bij de parlementsverkiezingen met Verenigd Rusland heeft hij niet kunnen herhalen bij Vladimir Poetin tijdens de presidentsverkiezingen. Navalny zal zijn status als man van de toekomst nog moeten bewijzen.

Verliezers
Echte verliezers van het verkiezingsseizoen waren de traditionele kandidaten van de oppositiepartijen binnen het systeem: Gennadi Zjoeganov (KPRF), Vladimir Zjirinovski (LDPR) en Sergej Mironov (Rechtvaardig Rusland). Zij deden het individueel in de presidentsverkiezingen veel slechter dan hun partijen in de parlementsverkiezingen, die waarschijnlijk vooral door de oproep van Navalny om niet op Verenigd Rusland te stemmen zo goed presteerden.

Zjoeganov verloor in de presidentsverkiezingen zelfs in zijn geboortedorp Mymrino in de provincie Orjol van Poetin: Poetin kreeg daar 80 stemmen en Zjoeganov 51. Voor deze drie politici zouden de presidentsverkiezingen van 4 maart wel eens de laatste keer kunnen zijn geweest dat zij als partijleiders voor hun partijen in het strijdperk traden.

Voor presidentskandidaat Poetin en Verenigd Rusland gold daarentegen het tegenovergestelde: Poetin deed het op 4 maart persoonlijk aanzienlijk beter dan de partij die hij op 4 december steunde, zoals blijkt uit de tabel.

En dan Poetin: hij was een winnaar van het verkiezingsseizoen, maar daarnaast is hij ook als verliezer te karakteriseren. Een kernwoord uit zijn regime sinds 2000 was 'stabiliteit'. Stabiliteit was ook weer zijn belangrijkste selling point voor de laatste presidentsverkiezingen. Door de ontwikkelingen van de afgelopen maanden is deze stabiliteit verdwenen. Het relatieve gemak waarmee Poetin tot nu toe heeft geregeerd lijkt verdwenen.