Rusland in 2017 (4): nabije buitenlandse politiek

René Does

Als vervolg op zes eerdere series op deze site, over de ontwikkelingen in Rusland in de jaren 2011 en 2012, 2013, 2014, 2015, 2016 en de ontwikkelingen in het eerste decennium van deze eeuw, start nu een serie over de ontwikkelingen in Rusland in 2017. De serie wordt weer gemaakt op basis van de speciale dikke eindejaarsbijlage van de kwaliteitskrant Nezavisimaja Gazeta (Onafhankelijke Krant), van 28 december 2017.

De redactie van Nezavisimaja Gazeta behandelt in de jaarlijkse bijlage veertien onderwerpen (dit jaar iets andere dan vorig jaar): algemene ontwikkelingen, politiek, economie, Russische regio's, 'nabije' buitenlandse politiek (de veertien andere voormalige sovjetrepublieken die al dan niet lid zijn van het Gemenebest van Onafhankelijke Staten), buitenlandse politiek (buiten de voormalige Sovjet-Unie), wetenschap, onderwijs, gezondheidszorg, militaire zaken, religie en maatschappij, cultuur, kunst, literatuur en televisie.

De keuzes van de redactie zijn vaak voorspelbaar, maar soms ook onverwacht. Hieronder het vierde deel, over politieke verwikkelingen in de landen die deel uitmaakten van de Sovjet-Unie.

1. Saakasjvili-factor in Oekraïense politiek. In de aanloop naar de nieuwe Oekraïense parlements- en presidentsverkiezingen in 2019 is de voormalige president van Georgië, Michail Saakasjvili, als 'katalysator van de politieke processen na de Majdan-revolutie' een grote rol gaan spelen in de Oekraïense politiek. Dit had niet zo hoeven zijn: in het begin van 2017 was Saakasjvili als ontslagen gouverneur van de provincie Odessa bijna geheel uit de publieke schijnwerpers verdwenen, maar in juli ontnam president Petro Porosjenko zijn voormalige studievriend het Oekraïense staatsburgerschap dat hij in 2015 had gekregen, vooral wegens diens felle kritiek op de aanhoudende corruptie onder de Oekraïense machthebbers.
   De terugkeer van Saakasjvili in Oekraïne als stateloos burger via het oversteken van de Pools-Oekraïense grens in september draaide vervolgens uit op een waar mediaspektakel. Dit herhaalde zich in december bij de pogingen om Saakasjvili in Kiev te arresteren wegens vermeende plannen tot een staatsgreep in opdracht en met geld van de verdreven oud-president Viktor Janoekovitsj: Saakasjvili vluchtte naar het dak van zijn appartement in Kiev voor de politietroepen die hem kwamen arresteren en kreeg steun van weer een grote groep aanhangers.
   Uiteindelijk heeft Saakasjvili eigenlijk niets gewonnen bij alle ophef, want hij mag zich niet kandidaat stellen in de komende verkiezingen, maar ook president Porosjenko heeft als gevolg van alle verwikkelingen verlies geleden, want dankzij Saakasjvili is de corruptie onder de machthebbers opnieuw een thema geworden dat de Oekraïners zou kunnen bewegen om het zittende bewind ten val te brengen.
2. Komende opdeling van de Kaspische Zee. De vijf kuststaten van de Kaspische Zee, Rusland, Kazachstan, Turkmenistan, Azerbeidzjan en Iran, zouden overeenstemming hebben bereikt over de Conventie over de Status van de Kaspische Zee, die in 2018 in de Kazachstaanse hoofdstad Astana zou moeten worden ondertekend. Wat er precies over de status van de binnenzee ondertekend zal worden werd nog niet bekend, maar wel dat er uitgegaan zal worden van het 'sectorale principe', met grenszones van 15 mijl en visserijzones van 10 mijl.
   Naast de conventie kunnen er aparte verdragen komen over aparte kwesties. Iran en Turkmenistan hadden de grootste bezwaren tegen de voorgestelde conventie. Iran was voorstander van een condominium (gezamenlijk economisch gebruik) voor het beheer van de zee of een opdeling in vijf gelijke delen.
   Turkmenistan wil over de zeebodem een gasleiding, de Transkaspische pijpleiding, aanleggen voor de export van Turkmeens gas naar Europa, die uiteindelijk 40 miljard kubieke meter gas per jaar moet gaan omvattenen. Hiervoor moet Turkmenistan aparte verdragen sluiten met de kuststaten waar de leiding over de bodem zal lopen, Iran en Azerbeidzjan, en ook nog met doorvoerland Turkije.
3. Nieuwe president Kirgizstan. Op 1 december trad voor het eerst in de post-sovjettijd in Kirgizstan een nieuwe president aan via een vreedzame, constitutionele opvolging, namelijk oud-premier Sooronbaj Jeenbekov van de regerende Sociaal-Democratische Partij van Kirgizstan (SDPK). Gelukkig kon een lastige tweede ronde worden voorkomen, want hij won in de eerste ronde meteen 53 procent van de stemmen.
   Echter, de machtigste man in Kirgizstan blijft waarschijnlijk de vertrekkende SDPK-president Almazbek Atambajev. Begin 2018 zal Atambajev als partijleider van de SDPK premier worden, en deze functie is veel machtiger geworden ten koste van het presidentschap na de goedkeuring hierover in het volksreferendum van 11 december 2016. Jeenbekov krijgt de rol van 'Engelse koningin' in de Kirgizische politiek, 'wanneer de post veel betekent, maar de bezetter ervan niets kan beslissen'.
4. Kazachstan gaat over op Latijns schrift. President Noersoeltan Nazarbajev van Kazachstan vaardigde een decreet uit over de overgang van de Kazachstaanse taal van het Cyrillische naar het Latijnse schrift. Deze overgang moet in drie jaar tijd gestalte krijgen. Er werd 115 miljoen dollar voor vrijgemaakt.
   
   

   Bekijk 'From Я to R: How To Change A Country's Alphabet -- And How Not To'

   Nazarbajev sprak hier al over sinds 2007, maar na de gebeurtenissen in Oekraïne in 2014, de annexatie van de Krim door Rusland en het uitbreken van de pro-Russische separatistische opstand in het oosten van het land, zette hij het voornemen in een hogere versnelling. Door de overgang naar het Latijnse schrift wil Nazarbajev zijn land minder kwetsbaar maken voor 'hybride' beïnvloeding van buiten, want in het medialandschap van Kazachstan domineren Russischtalige media.
   Bovendien is de meerderheid van de bevolking tegenwoordig etnisch Kazachs, namelijk 70 procent, terwijl etnische Kazachen in de jaren negentig nog een minderheid waren in hun land. Het zijn vooral de jongere Kazachen die het besluit van Nazarbajev steunen, mede omdat een overgang naar het Latijnse schrift hen dichter bij de westerse en Turkse wereld brengt.
   Oudere Kazachen en de Russen in het land zijn meestal tegen, omdat zij niet meer de flexibiliteit hebben om over te stappen van Russisch naar Kazachs en van het Cyrillische schrift naar het Latijnse schrift in het openbare leven, en menen dat afstappen van het Russisch en het Cyrillische schrift in zijn algemeenheid kennisachteruitgang zal betekenen. Rusland is ook niet blij, want het ziet zijn grote buurland verder wegdrijven naar de Turkstalige wereld.
   Het gaat inmiddels om de derde schriftwisseling in Kazachstan in minder dan 100 jaar: nadat het land in het begin van de jaren twintig van de vorige eeuw als eerste schrift het Arabische schrift had gekregen, werd in 1929 het Latijnse schrift ingevoerd, dat in 1940 weer plaats moest maken voor het Cyrillische schrift. De nieuwe overgang betekent dat Kazachstan de Turkse variant van het Latijnse schrift krijgt, met 32 letters, waarvan 9 met een apostrof.
5. Toenadering Dnestr-republiek tot het Westen. Na een pauze van anderhalf jaar kwamen in november de betrokken partijen bij het conflict rond de opstandige Dnestr-republiek in Moldova weer bij elkaar in Wenen volgens het '5 + 2 formaat', dat wil zeggen de twee strijdende partijen, Moldova en de Dnestr-republiek, en de vijf bemiddelende partijen, Rusland, Oekraïne, de OVSE, de Europese Unie en de Verenigde Staten.
   Vlak vóór de bijeenkomst in Wenen hadden de Moldavische minister voor Re-integratie, Gheorghe Belan, en de minister van Buitenlandse Zaken van de niet-erkende Dnestr-republiek, Vitali Ignatjev, vier overeenkomsten getekend om de onderlinge kou uit de lucht te halen: over het herstel van het onderlinge telefoonverkeer, onderwijs in het Latijnse schrift in de Dnestr-republiek, de wederzijdse erkenning van diploma's in het hoger onderwijs en de toegang van Moldavische boeren tot landbouwgronden in de grensstreek.
   Als beloning liet de Europese Unie de Dnestr-republiek toe tot de vrijhandelszone tussen de EU en Moldova. In de hoofdstad Tiraspol willen de leiders nu goede betrekkingen onderhouden met zowel Rusland als het westen. 'Tiraspol wil overleven, en dat kan na de blokkade door Oekraïne en Moldova alleen in het kader van een compromis,' aldus de Nezavisimaja Gazeta.
   De Duitse bondskanselier Angela Merkel liet weten dat de Dnestr-republiek zijn banden met Europa kon versterken binnen het associatieverdrag van de Europese Unie met Moldova. Zo was er niet alleen sprake van een doorbraak in de verhoudingen tussen Moldova en de Dnestr-republiek, maar ook nog een doorbraak in de verhoudingen tussen de Dnestr-republiek en de Europese Unie.