Rusland in 2018 (3): economie

René Does

Als vervolg op zeven eerdere series op deze site, over de ontwikkelingen in Rusland in de jaren 2011 en 2012, 2013, 2014, 2015, 2016, 2017 en de ontwikkelingen in het eerste decennium van deze eeuw, start nu een serie over de ontwikkelingen in Rusland in 2018. De serie wordt weer gemaakt op basis van de speciale dikke eindejaarsbijlage van de kwaliteitskrant Nezavisimaja Gazeta (Onafhankelijke Krant), van 28 december 2018.

De redactie van Nezavisimaja Gazeta behandelt in de jaarlijkse bijlage veertien onderwerpen (dit jaar iets andere dan vorig jaar): algemene ontwikkelingen, politiek, economie, energie, maatschappij, 'nabije' buitenlandse politiek (de veertien andere voormalige sovjetrepublieken die al dan niet lid zijn van het Gemenebest van Onafhankelijke Staten), buitenlandse politiek (buiten de voormalige Sovjet-Unie), militaire zaken, onderwijs, wetenschap, religie en maatschappij, cultuur, literatuur en televisie.

De keuzes van de redactie zijn vaak voorspelbaar, maar soms ook onverwacht. Hieronder het derde deel, over economische ontwikkelingen.

1. Onomkeerbare bevolkingsdaling ingezet. In 2018 is een onomkeerbare daling van de bevolkingsomvang van Rusland begonnen, aldus de Nezavisimaja Gazeta. In de eerste tien maanden van 2018 stierven er 180.500 meer Russen dan er geboren werden; dit waren 13 procent meer sterfgevallen dan geboortes. In dezelfde periode in 2017 stierven er 115.00 meer Russen dan er geboren werden (8 procent). De natuurlijke bevolkingsdaling is al meerdere jaren gaande.
   Een belangrijk verschil met 2017 was dat in 2018 de natuurlijke bevolkingsdaling niet langer gecompenseerd werd door een immigratie-overschot: in de eerste tien maanden bedroeg de compensatie door immigratie 56 procent van de natuurlijke bevolkingsdaling, terwijl in de vergelijkbare periode in 2017 de netto immigratie 55,3 procent hoger was dan het natuurlijke bevolkingsverlies.
   Om het negatieve demografische tij een beetje te keren is onder meer van het nationale project 'Demografie' het duurste van de serie nieuwe nationale projecten gemaakt: voor de periode 2019-2014 is voor dit project 2,6 biljoen roebel (circa 35 miljard euro) gereserveerd voor zaken als extra kinderbijslag, geboortebonussen en hypotheeksubsidies voor gezinnen met kinderen.
2. Bevolking als 'nieuwe olie'. Russische economische commentatoren noemen de bevolking wel eens de 'nieuwe olie'. Hiermee bedoelen ze dat de Russische burgers te lijden hebben onder dalende sociale uitgaven en hogere belastingen, accijnzen en heffingen door de regering. Zo wordt onder meer de btw verhoogd van 18 naar 20 procent. In 2018 is het reëel besteedbare inkomen van de Russen voor het vijfde jaar op rij gedaald - in 2018 gemiddeld met 0,1 procent.
   Veel Russische huishoudens vangen hun dalende of stagnerende inkomen op met het aangaan van consumentenkredieten. In de eerste tien maanden van 2018 werd er door de banken voor 10 biljoen roebel (circa 135 miljard euro) aan consumentenkredieten verstrekt, 37 procent meer dan in de eerste tien maanden van 2017. De totale schuld aan consumentenkredieten bedraagt inmiddels ruim 14 biljoen roebel.
   Zorgwekkend is dat een derde van de kredieten wordt gebruikt voor het kopen van eerste levensbehoeften en dat steeds vaker nieuwe consumentenkredieten worden aangegaan om oude kredieten af te lossen.


De bekendste gesanctioneerde zakenman is Oleg Deripaska. Foto: kremlin.ru.

3. Amerikaanse sancties controleren bedrijfsleidingen. De Amerikaanse sancties tegen Russische en Chinese bedrijven en ondernemers in 2018 beïnvloedden ook de directiesamenstelling van de betrokken Russische en Chinese bedrijven. De VS vaardigden sancties uit tegen zeven Russische topondernemers (Oleg Deripaska, Vladimir Bogdanov, Soelejman Kerimov, Igor Rotenberg, Kirill Sjamalov, Andrej Skotsj en Viktor Vekselberg) en twaalf grote ondernemingen onder hun beheer.
   'De Amerikaanse sancties maken het functioneren van veel ondernemingen onmogelijk', aldus de Nezavisimaja Gazeta. De krant stelt dat 'de helft' van de directieraden van de betrokken Russische bedrijven inmiddels uit Amerikaanse en Britse burgers bestaan. Vergelijkbare Amerikaanse sancties en ontwikkelingen zijn er ook bij Chinese bedrijven geweest.
4. Gecontroleerde energieprijzen. In 2018 stegen de prijzen voor diesel met 15 procent en die voor benzine mate 10 procent, dat wil zeggen 2,5 tot 3 keer sneller dan de inflatie. Tot maart, de maand van de presidentsverkiezingen, durfden de energiebedrijven uit 'zelfcensuur' de prijzen niet te verhogen, maar in april stegen de benzineprijzen in vergelijking met maart met 13 procent tot 40 roebel (55 eurocent) per liter.
   In ruil voor lagere accijnzen beloofden de energiebedrijven in mei de prijs niet verder te laten stijgen. In september kondigden de bedrijven echter aan dat nieuwe prijsstijgingen niet konden uitblijven. De regering van premier Dmitri Medvedev dreigde hierop de exportheffingen op olie te verhogen om de binnenlandse prijzen te beschermen.
   Uiteindelijk werd afgesproken de energieprijzen tot het einde van 2018 niet te laten stijgen, in januari 2019 een prijsstijging van maximaal 1,7 procent toe te staan. In de rest van 2019 zullen de prijsstijgingen gelijk aan de inflatie zijn in dat jaar.
5. Staatsplanning voor investeringen. Onder dreiging van het afromen van 'overvloedige bedrijfswinsten' wilde de Russische regering industriële bedrijven in het land dwingen om voldoende te investeren en hiermee de plannen van de 13 nieuwe nationale projecten in de nieuwe regeerperiode van president Vladimir Poetin mee te helpen financieren.
   De regel in Rusland is dat voor een economische groei van 3 procent kapitaalinvesteringen minimaal 25 procent van het bruto binnenlands product moeten uitmaken. Sinds 2012 is het aandeel van kapitaalinvesteringen in het bbp afgenomen van 18,5 naar 17 procent.
   De regering heeft voor de uitvoering van de nationale projecten een grote hoeveelheid publiek-private investeringsprojecten opgesteld. In totaal gaat het om 'ruim 900 bureaucratische bestellingen voor investeringen', zo meldt de Nezavisimaja Gazeta. Echt soepel loopt de staatsplanning voor investeringen nog niet, want volgens het hoofd van de Russische Ondernemersbond (RSPP), Aleksandr Sjochin, was op het einde van het jaar nog maar 2 procent van de investeringsplannen 'relatief uitgewerkt'.