Rusland in 2016 (8): wetenschap

René Does

Als vervolg op vier eerdere series op deze site, over de ontwikkelingen in Rusland in de jaren 2011 en 2012, 2013, 2014, 2015 en de ontwikkelingen in het eerste decennium van deze eeuw, start nu een serie over de ontwikkelingen in Rusland in 2016. De serie wordt weer gemaakt op basis van de speciale dikke eindejaarsbijlage van de kwaliteitskrant Nezavisimaja Gazeta (Onafhankelijke Krant), van 29 december 2016.

De redactie van Nezavisimaja Gazeta behandelt in de jaarlijkse bijlage veertien categorieën onderwerpen: algemene ontwikkelingen, politiek, economie, Russische regio's, 'nabije' buitenlandse politiek (de veertien andere voormalige sovjetrepublieken die al dan niet lid zijn van het Gemenebest van Onafhankelijke Staten), 'verre' buitenlandse politiek (buiten de voormalige Sovjet-Unie), maatschappij, wetenschap, militaire zaken, religie, cultuur, kunst, literatuur en televisie.

De keuzes van de redactie zijn vaak voorspelbaar, maar soms ook onverwacht. Hieronder het achtste deel, over internationale wetenschappelijke gebeurtenissen.

1. Bestaan van gravitatiegolven experimenteel aangetoond. De onderzoekers van het Laser Interferometric Gravitational Observatory (LIGO) in Amerika hebben op experimentele basis het bestaan van gravitatiegolven in de ruimte aangetoond. In dit internationale onderzoek van vijftien landen, waaraan ook Russische natuurkundigen van de Moskouse Staatsuniversiteit en het Instituut voor Toegepaste Natuurkunde van de Russische Academie van Wetenschappen deelnemen, is met laserdetectors aangetoond dat zwarte gaten die in elkaar schuiven energie verliezen door het uitzenden van gravitatiegolven.
   Gravitatie was volgens Einstein kromming van ruimte onder invloed van massa. De ontdekking van het LIGO geeft geheel nieuwe kennis over het ontstaan en de evolutie van het heelal: 'De mensheid heeft een aanvullend zintuig gekregen: de mogelijkheid om het heelal niet alleen te zien en te horen, maar ook om het letterlijk te voelen.'


Klik om de speech van Musk te zien.

2. Elon Musk wil met de mensheid naar Mars. In de komende 40 tot 100 jaar een miljoen mensen en vele tonnen vracht naar Mars sturen in duizenden bemande ruimtevluchten: dit ambitieuze plan presenteerde de Amerikaanse innovatieve ondernemer Elon Musk, directeur van het bedrijf SpaceX, op 27 september tijdens het 67ste congres van de Internationale Federatie voor Astronomie in Guadalajara. In 2024 moet de eerste mens op Mars kunnen landen volgens Musk.
   De kosten van het sturen van twee mensen naar Mars worden nu nog geschat op 500 miljard dollar. Musks plan om een menselijke beschaving op Mars te stichten heeft ook een apocalyptische ondertoon: de ondernemer denkt dat in de toekomt een catastrofe op Aarde onvermijdelijk is en de mensheid daar zal uitsterven.
3. Nieuwe leden RAN gekozen. Voor het eerst sinds vijf jaar werden er eind oktober weer nieuwe leden van de Russische Academie van Wetenschappen (RAN) gekozen. In september 2013 had president Vladimir Poetin middels een presidentieel decreet een moratorium van drie jaar op de verkiezing van nieuwe RAN-leden afgekondigd.
   In een regeringsbesluit van 17 juni 2014 werd vervolgens bepaald dat de RAN voortaan maximaal 2.154 leden kon hebben: 948 volledige leden 1.206 correspondent-leden. De RAN werd dikwijls verweten dat zij deze hoge wetenschappelijke titels ook 'verkocht' aan leden die niet primair grote geleerden zijn.
   Verschillende hoge ambtenaren van de presidentiële administratie, de veiligheidsdienst FSB en (veiligheids)ministeries lieten zich dit keer weer verkiezen, ondanks dat Poetin in een schriftelijke verklaring hoge regeringsfunctionarissen had gevraagd hiervan af te zien. Op 28 november reageerde Poetin op het verkiezingsresultaat dat hij de betrokken ambtenaren niet wilde hinderen zich aan de wetenschap te wijden en dat zij daarom 'op eigen verzoek' ontslag hadden gekregen.
4. Kunstmatige intelligentie wint van menselijk brein. Van 8 tot 16 maart won het computerprogramma AlphaGo met 4-1 een serie wedstrijden in het strategische tafelspel go van de Zuid-Koreaanse go-topspeler Lee Sedol. Go is nog vele malen ingewikkelder dan schaken. In 1997 had het computerprogramma Deep Blue al van topschaker Garri Kasparov gewonnen.
   Het bijzondere van go is dat niet alleen logisch denken nodig is voor het behalen van een overwinning, maar ook 'menselijkheid': het in staat zijn niet altijd logische voorspellingen te doen. Volgens specialisten op het terrein van kunstmatige intelligentie is de overwinning van AlphaGO in 'de wedstrijd van de eeuw' tussen een mens en een computerprogramma 'het begin van een nieuwe epoche in de geschiedenis'.
5. Negende planeet ontdekt in zonnestelsel. Op 20 januari meldden twee onderzoekers van het Californische Technologische Instituut in Pasadena, Mike Brown en Konstantin Batygin,
   

   Professor Brown (l) en assistent professor Batygin. Foto: nasa.gov

   de ontdekking van een nieuwe - negende - planeet in het zonnestelsel, 'Planeet X'. Nadat astronomen in 2006 de classificatie van planeten in het zonnestelsel hebben aangepast, bleven er nog acht echte planeten over, van Mercurius tot Neptunus. Pluto werd als 'dwergplaneet' niet langer meegerekend.
   Planeet X, vermoedelijk tien keer groter dan de Aarde, kan de negende planeet in het zonnestelsel achter Neptunus worden en draait in een periode van 10- tot 20.000 jaar een baan om de Zon. Het vermoeden van Brown en Barygin is tot nu toe louter gebaseerd op astronomische waarnemingen.
   Planeet X hoeft niet één planeet te zijn, maar kan ook bestaan uit een verzameling kleinere planeten. 'Dit verkleint de kans om hem met behulp van aardtelescopen te zien. Maar in ieder geval weten we nu waar te zoeken en waar te kijken.'