Rusland in 2017 (6): wetenschap

René Does

Als vervolg op zes eerdere series op deze site, over de ontwikkelingen in Rusland in de jaren 2011 en 2012, 2013, 2014, 2015, 2016 en de ontwikkelingen in het eerste decennium van deze eeuw, start nu een serie over de ontwikkelingen in Rusland in 2017. De serie wordt weer gemaakt op basis van de speciale dikke eindejaarsbijlage van de kwaliteitskrant Nezavisimaja Gazeta (Onafhankelijke Krant), van 28 december 2017.

De redactie van Nezavisimaja Gazeta behandelt in de jaarlijkse bijlage veertien onderwerpen (dit jaar iets andere dan vorig jaar): algemene ontwikkelingen, politiek, economie, Russische regio's, 'nabije' buitenlandse politiek (de veertien andere voormalige sovjetrepublieken die al dan niet lid zijn van het Gemenebest van Onafhankelijke Staten), buitenlandse politiek (buiten de voormalige Sovjet-Unie), wetenschap, onderwijs, gezondheidszorg, militaire zaken, religie en maatschappij, cultuur, kunst, literatuur en televisie.

De keuzes van de redactie zijn vaak voorspelbaar, maar soms ook onverwacht. Hieronder het zesde deel, over de belangrijkste gebeurtenissen in de wetenschap in Rusland en wereldwijd.

1. Verkiezingen nieuwe president RAN. Na een verkiezingscircus dat een half jaar duurde, werd op 26 september de nieuwe president van de Russische Academie van Wetenschappen (RAN) gekozen: de natuurkundige Aleksandr Sergejev, directeur van het Instituut voor Toegepaste Natuurkunde van de RAN in Nizjni Novgorod.
   
   

   Sergejev (1955). Foto: ipfran.ru

   Volgens de RAN-statuten had de verkiezing al op 22 maart moeten plaatsvinden, maar de drie kandidaten werden gedwongen zich terug te trekken. Het uitstel van de verkiezingen vond plaats op initiatief van Vladislav Pantsjenko, wetenschappelijk hoofd van het Instituut voor Laser- en Informatietechnologieën van de RAN, voorzitter van het Russisch Fonds voor Fundamenteel Onderzoek en een van de drie kandidaten.
   Op 26 september waren er vijf kandidaten voor de presidentspost, onder wie opnieuw Pantsjenko, die gold als de kandidaat van de 'machtsstructuren'. Verrassend genoeg ging de tweede beslissende ronde tussen Aleksandr Sergejev en Robert Nigmatoelin, wetenschappelijk hoofd van het P.P. Sjirsjov Instituut voor Oceanologie van de RAN. In de tweede beslissende stemronde kreeg Sergejev 1.045 stemmen en Nigmatoelin 412.
   De Nezavisimaja Gazeta noemt de overwinning van Sergejev, die gesteund werd door de vooraanstaande RAN-gemeenschap van natuurkundigen, een 'academische opstand', omdat Pantsjenko niet won en Sergejev nog maar kort lid was van de RAN (sinds 2016) en afkomstig is uit een provinciaal onderzoeksinstituut, ook al staat dit hoog aangeschreven. 'Wat gaat er met de academische wetenschap gebeuren?' vraagt de krant zich voor de toekomst af.
2. Elon Musk brengt lanceerraket terug naar aarde. De excentrieke Amerikaanse miljardair, ondernemer en uitvinder Elon Musk verwonderde de wereld opnieuw met wetenschappelijke initiatieven. Op 28 maart presenteerde hij het nieuwe project Neurolink, waarin een menselijk brein fysiek op een computer moet worden aangesloten.
   Weer twee dagen later, op 30 maart, demonstreerde hij hoe een binnen zijn ruimtevaartbedrijf SpaceX gebouwde lanceringsraket, de Falcon 9, na het afschieten van een ruimtecapsule netjes terugkeerde naar een landingsplatform in de Atlantische Oceaan, en niet langer, zoals voorheen, in ontplofte brokken terugviel naar de aarde. Meervoudige of zelfs permanente lanceringen naar de ruimte worden hierdoor mogelijk, wat een revolutie in de ruimtevaart zal betekenen.
   Verder hoeft er hierdoor in principe ook niet langer een afgelegen lanceerterrein te worden gebruikt en kunnen negatieve ecologische gevolgen van een lancering worden vermeden. Het Russische raketbedrijf Energija werkt ook aan de ontwikkeling van een meervoudig te gebruiken lanceerraket, de Federatsija. 'Maar voorlopig is dit slechts een project.'
3. Magnetische stormen door zontsunami. Als gevolg van zeer hoge zonneactiviteit op 4 en 10 september bereikten magnetische stormen de aarde, met een piek op 13 september. De magnetische stormen waren zo hevig dat er gevreesd werd dat ze een gevaar konden opleveren voor het functioneren van communicatiesystemen op aarde en invloeden konden hebben op de bloedsomloop en het zenuwstelsel van mensen. 'Wij zijn als instrumenten in de kosmos,' verklaarde astronoom Sergej Smirnov in een reactie op de magnetische stormen.


Klik op de afbeelding om een NASA-animatie te bekijken van de baan van de astereoide

4. A/2017 U1 vliegt vlak langs aarde. Op 14 oktober vloog een sigaarvormig object, met een diameter tussen de 300 en 400 meter, op 24 miljoen kilometer afstand (60 keer de afstand tot de maan) relatief vlak langs de aarde. Het object werd opgemerkt door de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA.
   Het object, dat de naam A/2017 U1 kreeg, leek op een meteoriet of komeet, maar was het niet, omdat het geen staart van verdampend ijs achter zich had. Het was een droog object. Het kwam met een snelheid van 25 kilometer per seconde van het sterrenstelsel Lira, vloog na passeren met een snelheid van 44 kilometer per seconde verder naar het sterrenstelsel Pegasus en keert nooit meer terug naar ons zonnestelsel.
   'Dit is een experimentele bevestiging dat wij asteroïden uitwisselen met andere sterren,' stelde de astronoom Vladimir Soerdin P.K. Sjternberg Staatsinstituut voor Astronomie. Kunnen er organische stoffen of zelfs leven naar de aarde worden gebracht vanuit andere sterrenstelsels?
5. Eerste verdediging van dissertatie op hoger onderwijsinstelling. Sinds 1 september 2017 kregen vier wetenschappelijke instellingen en 19 instellingen voor hoger onderwijs, waaronder 11 'nationale onderzoeksuniversiteiten', het recht wetenschappelijke titels toe te kennen. Voorheen was dit recht voorbehouden aan de dissertatieraden van de Hoogste Attestatiecommissie (VAK).
   De twee grootste universiteiten van Rusland, de Moskouse Staatsuniversiteit en de Staatsuniversiteit van Sint Petersburg, hadden al in 2016 het recht gekregen onderzoekers tot kandidaat en doctor in de wetenschappen te benoemen. Deze hervorming was de reactie op een lange reeks schandalen rond promoties onder leiding van de VAK en moet het toekennen van wetenschappelijke titels meer transparant maken, ook op internationaal niveau.
   Op 17 januari werd de eerste dissertatie voor de titel kandidaat in de wetenschappen verdedigd aan een hoger onderwijsinstelling, namelijk de Staatsuniversiteit van Sint Petersburg. Het betrof het proefschrift De economische politiek van het Russische imperium in het generaal-gouvernement Turkestan (tweede helft negentiende eeuw - begin twintigste eeuw) van de historicus Bachtijor Alidzjanov. De verdediging was openbaar toegankelijk, werd met Engelse vertaling via internet uitgezonden en had een lid van de promotiecommissie die via een Skype-verbinding deelnam aan de ceremonie.