Rusland in 2015 (10): religie

René Does

Als vervolg op vier eerdere series op deze site, over de ontwikkelingen in Rusland in de jaren 2011 en 2012, 2013, 2014 en de ontwikkelingen in het eerste decennium van deze eeuw, start nu een serie over de ontwikkelingen in Rusland in 2015. De serie wordt weer gemaakt op basis van de speciale dikke eindejaarsbijlage van de kwaliteitskrant Nezavisimaja Gazeta (Onafhankelijke Krant), van 30 december 2015.

De redactie van Nezavisimaja Gazeta behandelt in de jaarlijkse bijlage veertien categorieën onderwerpen: algemene ontwikkelingen, politiek, economie, Russische regio's, 'nabije' buitenlandse politiek (de veertien andere voormalige sovjetrepublieken die al dan niet lid zijn van het Gemenebest van Onafhankelijke Staten), 'verre' buitenlandse politiek (buiten de voormalige Sovjet-Unie), maatschappij, wetenschap, militaire zaken, religie, cultuur, literatuur, kunst en televisie.

De keuzes van de redactie zijn vaak voorspelbaar, maar soms ook onverwacht. Hieronder het tiende deel, over religieuze kwesties binnen Rusland.

1. 

   Vsevolod Tsjaplin. Foto: pravoslavie.ru.

   Ontslag van perssecretaris Vsevolod Tsjaplin. Jarenlang was hij voor de buitenwereld de charismatische woordvoerder van de Russisch-orthodoxe kerk, maar op 24 december werd Vsevolod Tsjaplin ontslagen als voorzitter van de 'Synodale afdeling voor relaties van de Kerk met de Samenleving'. Hij werd opgevolgd door Vladimir Legojda.
   Door verschillende acties van Tsjaplin was de ontevredenheid van de kerkleiding over hem gegroeid. Zo noemde hij de Russische militaire intrede in de oorlog in Syrië op 30 september een 'heilige oorlog', liet hij zich in met nationalistische verenigingen van voetbalhooligans, en riep hij steeds vaker om het ontslag van hooggeplaatste politici voor een noodzakelijke 'wisseling van elites'. De dag na zijn ontslag voorspelde Tsjaplin in een radio-interview dat Rusland de komende twee jaar grote schokken zal ondergaan, die een 'revolutie' genoemd kunnen worden.
2. Immuniteit heilige teksten. Via een wijziging in de wet 'Over het tegengaan van extremistische activiteiten' op 25 november werden de heilige boeken van de vier officiële religies van Rusland - de Russische orthodoxie, de islam, het boeddhisme en het jodendom - juridische immuniteit verleend. Met deze wetswijziging moet het onmogelijk worden betreffende religieuze teksten juridisch te laten controleren op extremisme.
   Het initiatief van president Vladimir Poetin tot de wetswijziging kwam tot stand nadat de Tsjetsjeense president Ramzan Kadyrov zijn ongenoegen had uitgesproken over de uitspraak van rechter Natalja Pertsjenko van een gerechtshof op Sachalin dat het boek 'Gebed tot God: zijn betekenis en plaats in de islam' extremistisch genoemd kon worden.
3. Theologie wordt wetenschappelijke discipline. Op 25 september erkende de Hoogste Attestatiecommissie (VAK) theologie als nieuwste wetenschappelijke discipline in Rusland. Dit betekent dat er voortaan in de theologie gepromoveerd kan worden en wetenschappelijke titels kunnen worden gevoerd.
   Islamitische hoger onderwijsinstellingen reageerden ook verheugd, omdat het besluit het vertrek van islamitische studenten naar het buitenland zou doen afnemen.
   De erkenning riep wel enkele praktische vragen op. In hoeverre is theologie überhaupt een wetenschappelijke discipline te noemen? Hoe worden de promotieraden in het vak samengesteld, want er zijn nog geen kandidaten en doctors in de religiewetenschap? Moeten historici en filosofen deze rol als promotors voorlopig vervullen? Wordt er confessionele specialisatie mogelijk? Hoe moet het met religies zonder theologische traditie, zoals het boeddhisme? In welke beroepen kunnen afgestudeerde theologen gaan werken?
4. Miljoen demonstranten tegen Charlie Hebdo in Tsjetsjenië. Nadat op 11 januari in Parijs 1,5 miljoen mensen onder de noemer 'Je suis Charlie' hadden gedemonstreerd tegen de terroristische aanslag op de redactie van het satirische tijdschrift Charlie Hebdo, gingen op 19 januari in de Tsjetsjeense hoofdstad Grozny ongeveer één miljoen demonstranten de straat op om te protesteren tegen de vermeende belediging van de profeet in het tijdschrift.
   Dit betekent dat vrijwel de gehele volwassen bevolking van Tsjetsjenië in Grozny op de been was. De dag was dan ook tot officiële vrije dag in de deelrepubliek uitgeroepen. De demonstratie was georganiseerd door de Tsjetsjeense president Ramzan Kadyrov, die zich hiermee verder profileerde als de belangrijkste vertegenwoordiger van de moslims in Rusland in de internationale arena.
   In Moskou was voor een vergelijkbare betoging met 100.000 betogers tegen Charlie Hebdo ook een vergunning aangevraagd. Maar deze betoging werd niet toegestaan, 'hetgeen de moslimprotesten in Rusland een overduidelijk lokaal karakter gaf'.
5. Opening Nationale Moskee in Moskou. Na tien jaar bouwen werd op 23 september de Nationale Moskee in Moskou officieel geopend. Het
   

   De Nationale Moskee. Foto: mihrab.ru.

   gebouwencomplex heeft een oppervlakte 18.900 vierkante meter en kan op verschillende etages tot 10.000 gelijktijdige bezoekers ontvangen. Uit de hele islamitische wereld waren staatshoofden en regeringsleiders uitgenodigd, maar alleen de Turkse president Recep Erdogan en de Palestijnse leider Mahmoud Abbas vergezelden president Poetin tijdens de openingsceremonie.
   De nieuwe moskee valt onder het beheer van het 'Geestelijk bestuur van de moslims in de Russische Federatie' (DOeM RF), de officiële vertegenwoordigende organisatie van de moslims in Rusland. DOeM RF-leider Ravil Gajnoetdin zag in de nieuwe moskee 'de gerechtvaardigde opvolger van de Gouden Orde'.
   Het idee dat Rusland de opvolger van de Mongoolse Gouden Orde is wordt al langer gepropageerd door de DOeM RF. Ze hoopt hiermee in de Russische buitenlandse betrekkingen nauwere banden met het Oosten en de islamitische wereld te bevorderen.
   Overigens zijn er in islamitische deelrepublieken plannen om de Moskouse moskee als grootste van de Russische Federatie te verdringen. Zo zijn er voornemens in Dagestan en Ingoesjetië om moskeeën te bouwen die gelijktijdig 50.000 gelovigen kunnen ontvangen.