Rusland in 2016 (10): religie

René Does

Als vervolg op vier eerdere series op deze site, over de ontwikkelingen in Rusland in de jaren 2011 en 2012, 2013, 2014, 2015 en de ontwikkelingen in het eerste decennium van deze eeuw, start nu een serie over de ontwikkelingen in Rusland in 2016. De serie wordt weer gemaakt op basis van de speciale dikke eindejaarsbijlage van de kwaliteitskrant Nezavisimaja Gazeta (Onafhankelijke Krant), van 29 december 2016.

De redactie van Nezavisimaja Gazeta behandelt in de jaarlijkse bijlage veertien categorieën onderwerpen: algemene ontwikkelingen, politiek, economie, Russische regio's, 'nabije' buitenlandse politiek (de veertien andere voormalige sovjetrepublieken die al dan niet lid zijn van het Gemenebest van Onafhankelijke Staten), 'verre' buitenlandse politiek (buiten de voormalige Sovjet-Unie), maatschappij, wetenschap, militaire zaken, religie, cultuur, kunst, literatuur en televisie.

De keuzes van de redactie zijn vaak voorspelbaar, maar soms ook onverwacht. Hieronder het tiende deel, over religieuze zaken.

1. 

   Kirill en Franciscus. Foto: vatican.va

   Ontmoeting paus Franciscus en patriarch Kirill. In februari reisde patriarch Kirill van de Russisch-orthodoxe Kerk naar Zuid-Amerika voor bezoeken aan Cuba, Brazilië en Paraguay. Gelijktijdig reisde paus Franciscus naar Mexico voor een apostolisch bezoek. Op 12 februari ontmoetten de twee kerkvorsten elkaar op het vliegveld van Havana, de hoofdstad van een land, Cuba, dat het 'wetenschappelijk materialisme' als leidende ideologie in zijn grondwet heeft staan.
   Dit was de eerste ontmoeting tussen een paus van Rome en patriarch van Moskou in de geschiedenis. De kerkleiders bespraken de vervolging van christenen in het Midden-Oosten en Noord-Afrika, de toenemende sociaaleconomische ongelijkheid in de wereld en de druk op het traditionele gezin als samenlevingsvorm. Verder riepen ze op tot vrede in Oekraïne en veroordeelden ze abortus, kunstmatige bevruchting en euthanasie. Ze verklaarden: 'We zijn geen concurrenten, maar broeders.'
   Conservatieve Russische gelovigen beschuldigden patriarch Kirill van 'oecumenisme'. Woordvoerders van het Moskouse patriarchaat verklaarden vervolgens dat dialoog met de paus van Rome geen compromissen in geloofszaken betekende.
2. Al-Orthodox concilie op Kreta. In juni vond er op Kreta een concilie van nationale orthodoxe kerken plaats onder leiding van patriarch Varfolomeus van Constantinopel. De voorbereidingen voor deze bijeenkomst waren al aan het einde van de jaren zestig van de vorige eeuw begonnen.
   Thema's die besproken werden waren de onderlinge verhoudingen, de verhoudingen met de rest van de wereld en andere christelijke religies, de autonomie van orthodoxe kerken en 'de crisis van het traditionele gezin'. Maar hoewel het concilie de eenheid onder de orthodoxe kerken moest versterken, namen vier van de veertien zelfstandige orthodoxe kerken niet deel aan het concilie: de Russische, de Bulgaarse, de Georgische en de Antiochische.
   In een bijzondere synodale vergadering van het Moskouse patriarchaat had de Russisch-orthodoxe Kerk besloten niet deel te nemen, omdat de organisatie van het concilie geen besprekingen vooraf over de inbreng van speciale thema's van de verschillende nationale kerken had willen houden.
3. Graf van Christus ontdekt. Voor gelovigen en onderzoekers was het altijd een open vraag geweest waar het lichaam van Jezus Christus precies was begraven. Op 26 oktober ontdekten onderzoekers van de Polytechnische Universiteit van Athene en de National Geographic Society in de Grafkerk in Jeruzalem echter het graf onder een tweede marmeren grafplaat onder een laag grond en puin dat zich eeuwen had opgehoopt, met daarop een kruis dat uit de twaalfde eeuw kon stammen. Voor historici was het altijd onduidelijk geweest of het graf van Christus bewaard zou zijn gebleven in de Grote Kathedraal van Jeruzalem uit de vierde eeuw.
   In de daarop volgende eeuwen werd deze kerk verschillende keren vernield en weer opgebouwd, waaronder in de twaalfde eeuw door Kruisvaarders. De nieuwe ontdekking gaat ervan uit dat het graf van Christus tijdens een renovatie van de kerk in 1555 door de Franciscanen met de nu ontdekte tweede marmeren grafplaat zou zijn bedekt om het graf te beschermen tegen aanrakingen en aantastingen door pelgrims.
4. Tsjetsjeense fatwa. Wie zijn de ware soennitische islamitische gelovigen in Rusland? Deze vraag werd in augustus in de Tsjetsjeense hoofdstad Grozny beantwoord tijdens de internationale religieuze conferentie 'De volgelingen van de Soenna: wie zijn zij?' Het gaat om moslims die zich aan drie traditionele criteria houden (geloof, de onderwerping van de mens aan Allah en aanbidding) en de leer van de negende-eeuwse imams Abu Hasan al-Asjari, Abu Mansur al-Maturidi en hun latere volgelingen volgen.
   In de 'fatwa van Grozny' staat ook welke soennieten buiten de traditie vallen. Hieronder vallen 'verdwaalde sekten' en de ideologie van in Rusland verboden terroristische organisaties: Islamitische Staat, al-Qaida en Hizb ut-Tahrir. In de fatwa werd eveneens gesteld dat alle bepalingen ervan golden voor alle moslims in Rusland.
   Dit was echter tegen het zere been van de Moeftiraad van Rusland, die 21 oktober een eigen document publiceerde met een opsomming welke moslims niet als echte gelovigen konden worden opgevat, namelijk zij die 1) onverdraagzaam zijn tegenover andere meningen, 2) het leven en bezit van andere mensen aanvallen, 3) de eer en waardigheid van andere moslims aantasten en 4) religieuze oorlog aanwakkeren.
5. Nieuwe federale islamitische organisatie opgericht. Omdat het verschillende nationale islamitische organisaties niet gelukt was als centraal bestuur van regionale islamitische organisaties te fungeren, werd er nog maar een nieuwe nationale federale islamitische organisatie opgericht: het Geestelijk Bestuur van de Moslims van Rusland (DSMR). De oprichtingsvergadering vond op 30 november plaats in het President Hotel in Moskou. Als leider werd gekozen Albir Krganov, het hoofd van het Geestelijk Bestuur van de Moslims van Moskou en de Centrale Regio.
   Krganov was in 2013 in conflict geraakt met het hoofd van het Centrale Geestelijke Bestuur van Moslims (TsDOeM), Talgat Tadzjoetdin, die Krganov toen ontsloeg als hoofd van het islamitisch bestuur van Tsjoevasjië, waarop Krganov weer met zijn organisatie uit de TsDOeM stapte.
   De DSMR erkent dat de oprichting het ongenoegen van oudere federale islamitische organisaties kan oproepen en stelt daarom dat deze hun autonomie onder het overkoepelende dak van de DSMR kunnen behouden. Tadzjoetdin beschuldigde Krganov na de oprichting van de DSMR van het tegen elkaar opzetten van de moslims van Rusland en van 'pogingen de sociaal-geestelijke eenheid te vernietigen'.