Rusland in 2018 (6): nabije buitenlandse politiek

René Does

Als vervolg op zeven eerdere series op deze site, over de ontwikkelingen in Rusland in de jaren 2011 en 2012, 2013, 2014, 2015, 2016, 2017 en de ontwikkelingen in het eerste decennium van deze eeuw, gaan de afleveringen nu over de ontwikkelingen in Rusland in 2018. De serie wordt weer gemaakt op basis van de speciale dikke eindejaarsbijlage van de kwaliteitskrant Nezavisimaja Gazeta (Onafhankelijke Krant), van 28 december 2018.

De redactie van Nezavisimaja Gazeta behandelt in de jaarlijkse bijlage veertien onderwerpen (dit jaar iets andere dan vorig jaar): algemene ontwikkelingen, politiek, economie, energie, maatschappij, 'nabije' buitenlandse politiek (de veertien andere voormalige sovjetrepublieken die al dan niet lid zijn van het Gemenebest van Onafhankelijke Staten), buitenlandse politiek (buiten de voormalige Sovjet-Unie), militaire zaken, onderwijs, wetenschap, religie en maatschappij, cultuur, literatuur en televisie.

De keuzes van de redactie zijn vaak voorspelbaar, maar soms ook onverwacht. Hieronder het zesde deel, over de relatie met de veertien landen die deel uitmaakten van de Sovjet-Unie.

1. Oekraïne zegt vriendschapsverdrag met Rusland op. Op 12 december zegde Oekraïne eenzijdig het Verdrag van Vriendschap, Samenwerking en Partnerschap met Rusland op wegens 'voortdurende agressie van Rusland'. Het verdrag was in 1997 ondertekend door de toenmalige presidenten van Rusland en Oekraïne, Boris Jeltsin en Leonid Kravtsjoeg. Het verdrag zou zonder tegenbericht in april 2019 worden verlengd, maar de Oekraïense president Petro Porosjenko diende bij het parlement een voorstel in het verdrag op te zeggen. Het voorstel werd door 277 van de 441 stemmende parlementsleden ondersteund.
   Bijgevolg is dat ook het verdrag met Rusland over de scheepvaart op de Zee van Azov en de Straat van Kertsj wordt ontbonden, waardoor Oekraïne het automatische recht op vrije scheepvaart op deze wateren verliest. 'Het maritieme knooppunt van Azov en Kertsj blijft gevaarlijk ontvlambaar', aldus de Nezavisimaja Gazeta.
2. Kazachstan gaat over op Latijns alfabet. President Noersoeltan Nazarbajev verordonneerde dat zijn land zal overstappen van het Cyrillische naar het Latijnse schrift, nadat de eerste gedachten hierover al in 2012 werden geuit. Er geldt een overgangsperiode tot 2025, waarin bijvoorbeeld 192.000 leerkrachten moeten worden herschoold. Het Cyrillisch is tachtig jaar lang gebruikt in Kazachstan en telde 42 letters. In het Latijnse schrift voor Kazachstan zijn 32 letters genoeg.
   Nazarbajev stelde dat er geen politieke motieven achter zijn besluit zaten, maar alleen linguïstische en technologische. Linguïstisch zou het Latijnse schrift beter bij de Kazachse taal passen. En de overgang zou ook noodzakelijk zijn om in de toekomst mondiaal aansluiting te houden bij de invoering van nieuwe technologieën en communicatiemiddelen en de ontwikkelingen op het gebied van onderwijs en wetenschap. Niettemin betekent het besluit een verdere losmaking van Rusland en een zwakkere positie van de overgebleven etnische Russen in Kazachstan.
3. Geen nieuwe melkoorlog met Wit-Rusland. Sinds 2009 is er bijna jaarlijks een 'melkoorlog' geweest tussen Rusland en Wit-Rusland. In februari wilde de Russische agrarische veterinaire dienst Rosselchoznadzor een nieuw importverbod op Wit-Russische melk en melkproducten afkondigen wegens vermeende schendingen van de sanitaire normen door Wit-Rusland bij deze producten. Maar voordat het importverbod zou ingaan, kwamen beide landen toch tot een vergelijk.
   Deze melk-, en soms bijkomende vleesoorlogen, hebben ook altijd een onmiskenbare politieke achtergrond, want Rusland stelt zulke voor Wit-Rusland schadelijke importverboden altijd op als het buurland zich te veel op de Europese Unie en te weinig op Rusland dreigt te richten. Voor Wit-Rusland blijft toegang tot de Russische markt van zijn landbouwproducten economisch bijzonder belangrijk, niet alleen voor de binnenlandse producenten, maar ook in de rol als - heimelijk - doorvoorland van West-Europa producten die onder het Russische sanctieregime vallen.


Op 14 mei 2018 ontmoette Poetin Pasjinjan in een vergadering van de Euraziatische Economische Unie. Foto: kremlin.ru.

4. Fluwelen revolutie in Armenië. Armenië nam in 2018 de fakkel van democratisch lichtpunt in de Kaukasus over van Georgië door de fluwelen revolutie die in het land plaatsvond. De regerende Republikeinse Partij van Armenië (RPA) en haar leider, oud-president Serzj Sargsjan, dachten hun machtspositie te behouden door na de grondwetswijziging die een overgang van een presidentiële naar een parlementaire bepaalde, hem vervolgens als premier naar voren te schuiven.
   Toen Sargsjan in april, na wat symbolische twijfel voor de publieke bühne, akkoord ging met zijn kandidaatstelling als premier, kwam de straat onder leiding van Nikol Pasjinjan van het oppositionele partijenblok Mijn Stap in beweging. Onder druk van massale straatprotesten en protesten uit de omvangrijke Armeense diaspora nam Sargsjan op 23 april ontslag onder het uitspreken van de woorden 'Nikol had gelijk en ik niet'.
   Op 9 december wonnen Pasjinjan en de hem steunende partijen de vervroegde parlementsverkiezingen. Niettemin moet Pasjinjan volgens de Nezavisimaja Gazeta nog steeds dezelfde grote problemen in Armenië oplossen: het conflict met buurland Azerbeidzjan om de enclave Nagorno-Karabach, de moeilijke sociaaleconomische omstandigheden, 'de provocerende uittocht van de bevolking', de monopolies in de economie en de corruptie.
5. Voor het eerst vrouw als president van Georgië. Als de Baltische landen even buiten beschouwing worden gelaten, koos Georgië als eerste van de voormalige sovjetrepublieken sinds het uiteenvallen van de Sovjet-Unie in 1991 een vrouw als president, namelijk Salome Zoerabisjvili. Hierbij moet wel worden toegegeven dat Zoerabisjvili optrad als zetbaas van de Georgische miljardair Bidzina Ivanisjvili, voorzitter van de regerende partij Georgische Droom. Ook kwam de overwinning van Zoerabisjvili, die bijna haar hele leven in Frankrijk woonde en naar verluidt niet foutloos Georgisch zou kunnen spreken, moeizaam tot stand.
   Ondanks een gevulde campagnekas en massale steun van de staatsmedia voor Zoerabisjvili kwam het tot een tweede ronde tegen Grigol Vasjadze, kandidaat van de oppositiepartij Verenigde Nationale Beweging (END) van oud-president Michail Saakasjvili. In november won Zoerabisjvili de tweede ronde met 60 procent van de stemmen. De oppositie probeerde nog de inauguratie van Zoerabisjvili op 16 december te verstoren in haar strijd tegen 'het regime van Ivanisjvili', maar legde zich daarna neer bij de oppositierol. Zoerabisjvili verklaarde de kloven in de Georgische samenleving te willen dichten.
   Behalve dat zij de eerste vrouwelijke president van Georgië werd, zal zij meteen de laatste direct gekozen president van het land zijn. De volgende president zal gekozen worden door een 300-koppige Kiesraad, bestande uit de leden van het landelijke parlement en vertegenwoordigers van regionale en lokale bestuursorganen.