Rusland in 2015 (13): literatuur

René Does

Als vervolg op vier eerdere series op deze site, over de ontwikkelingen in Rusland in de jaren 2011 en 2012, 2013, 2014 en de ontwikkelingen in het eerste decennium van deze eeuw, start nu een serie over de ontwikkelingen in Rusland in 2015. De serie wordt weer gemaakt op basis van de speciale dikke eindejaarsbijlage van de kwaliteitskrant Nezavisimaja Gazeta (Onafhankelijke Krant), van 30 december 2015.

De redactie van Nezavisimaja Gazeta behandelt in de jaarlijkse bijlage veertien categorieën onderwerpen: algemene ontwikkelingen, politiek, economie, Russische regio's, 'nabije' buitenlandse politiek (de veertien andere voormalige sovjetrepublieken die al dan niet lid zijn van het Gemenebest van Onafhankelijke Staten), 'verre' buitenlandse politiek (buiten de voormalige Sovjet-Unie), maatschappij, wetenschap, militaire zaken, religie, cultuur, kunst, literatuur en televisie.

De keuzes van de redactie zijn vaak voorspelbaar, maar soms ook onverwacht. Hieronder het dertiende deel, over Russische literatuur.

1. 

   Aleksijevitsj geflankeerd door de Zweedse koning en koningin. Foto: alexievich.info

   Nobelprijs voor Svetlana Aleksijevitsj. Zonder twijfel de belangrijkste literaire gebeurtenis in 2015 was de toekenning van de Nobelprijs voor de Literatuur aan de schrijfster-journaliste Svetlana Aleksejevitsj. Dit voor haar 'veelstemmige werken over het lijden en de problemen van onze tijd'. Aleksijevitsj is Wit-Russische, maar toch noemt de krant de toewijzing van de Nobelprijs 'een triomf van de Russische literatuur', omdat zij in het Russisch schrijft.
   Aleksijevitsj is bekend van boeken als De oorlog heeft geen vrouwengezicht, Zinkjongens - Sovjetstemmen uit de Afghaanse oorlog, Tsjernobylgebed en Het einde van de rode mens. De laatste keer dat een Russische schrijver vóór haar de Nobelprijs voor de Literatuur won was in 1987, toen Iosif Broski de prijs won.
   Er waren ook kritische geluiden over de uitverkiezing van Aleksijevitsj te horen: de toewijzing zou een politiek karakter hebben en Aleksijevitsj zou meer een journaliste dan een literaire schrijfster zijn.
2. Festival 'Russische boeken'. In Rusland was 2015 tot 'Jaar van de literatuur' uitgeroepen. De culminatie hiervan was het festival 'Russische boeken' van 25 tot 28 juni op het Rode Plein in Moskou.
   Het festival had als doel weerstand te bieden tegen de ook in Rusland om zich heen slaande ontlezing, met name onder jongeren. Volgens de Nezavisimaja Gazeta werd dit doel bereikt, want het festival trok alle dagen meer bezoekers dan verwacht.
3. Overlijden Joeri Mamlejev. Een van de grootste verliezen van de Russische literatuur was het overlijden op 25 oktober van de schrijver-filosoof Joeri Mamlejev. Mamlejev werd 83 jaar. Hij was de stichter van de literaire stroming 'metafysisch realisme' en van de filosofische doctrine 'Eeuwig Rusland'.
   In de jaren zestig werden zijn verhalen, romans en essays via de samizdat verspreid en was hij een activist in de 'niet-officiële cultuur'. Daarna leefde hij in de emigratie om begin jaren negentig weer naar Rusland terug te keren. In 2014 won hij de prijs 'Non-conformisme 2014' van de Nezavisimaja Gazeta.
   Verder overleden in 2015 onder meer de Siberische dorpsschrijver Valentin Raspoetin, de literatuurwetenschapster Jelena Tsjoekovskaja (de kleindochter van Kornej Tsjoekovski) en de joodse schrijfster Margarita Chemlin.
4. Honderdste geboortedag Konstantin Simonov. In 2015 was het honderd jaar geleden dat de schrijver Konstantin Simonov (1915-1979) werd geboren. Dit wordt door de Nezavisimaja Gazeta gezien als het belangrijkste literaire jubileum van het jaar gezien.
   Simonov was bekend als dichter, oorlogscorrespondent in de Tweede Wereldoorlog, romanschrijver (met name met zijn oorlogstrilogie De levenden en de doden) en hoofdredacteur van de literaire bladen Novy Mir en Literatoernaja Gazeta.
   Terwijl Simonov een veel gelauwerd lid van het literaire sovjet-establishment was, zette hij zich ook met succes in voor het uitgeven van bijna dissidente werken, zoals de romans van Ilf en Petrov en de roman De meester en Margarita van Michail Boelgakov.
5. Novy Mir 90 jaar. Het beroemde literaire maandblad Novy Mir vierde in 2015 zijn negentigste verjaardag. Ondanks de vrees dat het voor de zogenoemde 'dikke literaire tijdschriften' in de huidige tijd steeds moeilijker wordt te overleven, waren er naast Novy Mir nog meer literaire maandbladen die een jubileum vierden.
   Inostrannaja Literatoera (Buitenlandse Literatuur), ofwel de Inostranka, vierde zijn zestigste verjaardag. In de sovjettijd was dit tijdschrift, dat vertalingen van buitenlandse schrijvers brengt, zowat het 'enige raam naar de buitenwereld' voor lezers.
   Eveneens 60 jaar werden het Petersburgse literaire maandblad Neva en Joenost (Jeugd), dat in de tijd van de perestrojka een van de meest gelezen bladen was.