Rusland in 2016 (13): literatuur

René Does

Als vervolg op vier eerdere series op deze site, over de ontwikkelingen in Rusland in de jaren 2011 en 2012, 2013, 2014, 2015 en de ontwikkelingen in het eerste decennium van deze eeuw, start nu een serie over de ontwikkelingen in Rusland in 2016. De serie wordt weer gemaakt op basis van de speciale dikke eindejaarsbijlage van de kwaliteitskrant Nezavisimaja Gazeta (Onafhankelijke Krant), van 29 december 2016.

De redactie van Nezavisimaja Gazeta behandelt in de jaarlijkse bijlage veertien categorieën onderwerpen: algemene ontwikkelingen, politiek, economie, Russische regio's, 'nabije' buitenlandse politiek (de veertien andere voormalige sovjetrepublieken die al dan niet lid zijn van het Gemenebest van Onafhankelijke Staten), 'verre' buitenlandse politiek (buiten de voormalige Sovjet-Unie), maatschappij, wetenschap, militaire zaken, religie, cultuur, kunst, literatuur en televisie.

De keuzes van de redactie zijn vaak voorspelbaar, maar soms ook onverwacht. Hieronder het dertiende deel, over litertuur in Rusland

1. 125ste geboortedag Osip Mandelstam. Op 19 januari was het 125 jaar geleden dat Osip Mandelstam werd geboren, 'een van de geniaalste, vrije, tragische en gedistingeerde dichters van de vorige eeuw'. Op zijn geboortedag werd op de Tver-boulevard in Moskou een herdenkingsplaat voor hem onthuld.
   Door het jaar werden er lezingen, conferenties en literaire avonden over Mandelstam georganiseerd. Er waren besprekingen om een Moskouse straat naar hem te noemen, maar dit bleef bij besprekingen. Alleen in Warschau, waar hij geboren werd, bestaat er tot nu toe een Mandelstamstraat.
   Er waren meerdere andere geboortejubilea, waaronder die van de schrijver Michail Boelgakov (ook 125 jaar), de dichter Nikolaj Goemiljov (130 jaar), de schrijvers Nikolaj Leskov (185 jaar), Michail Saltykov-Sjtsjedrin (190 jaar) en Fjodor Dostojevski (195 jaar), de lexicograaf Vladimir Dal, de samensteller van het Woordenboek van de levende Groot-Russische taal (215 jaar), de schrijver Sergej Aksakov (225 jaar) en de schrijver-historicus Nikolaj Karamzin (250 jaar). 'In literair opzicht zijn zij allemaal onze tijdgenoten - zolang ze nog gelezen worden.'
2. Moskouse metrocirkellijn geopend met gedichtenmarathon. De opening in oktober van de Moskouse Centrale Cirkellijn van de metro werd opgeluisterd met een dichtersmarathon onder de titel 'Daar gaan we!' De marathon was georganiseerd door de dichters en 'cultuurtrekkers' Danil Fajzov en Joeri Tsvetkov. In de literatuur van het uitgestrekte Rusland neemt het thema reizen immers een belangrijke plaats in.
   De start van de gedichtenmarathon vond om 12.00 uur plaats op het metrostation Sjosse Entoeziastov. Bij ieder volgend station verlieten de deelnemende dichters de metro en lazen om beurt een gedicht voor op het perron, en als ze het gedicht niet op tijd afkregen gingen ze in een wagon van een volgende metro door, soms tot schrik van de passagiers.
   De marathon werd niet gehinderd door beveiligingspersoneel, omdat het niet officieel verboden is gedichten voor te dragen in de metro. Soms werd de rondrit onderbroken om langdurig in de buitenlucht te eten, thee te drinken en te roken.
   Ook maakten niet alle dichters de hele cirkel rond: ze hadden ook nog iets anders te doen of hielden het wel voor gezien. Maar om 21.00 uur hadden de volhouders de cirkel gerond bij het beginpunt.
3. Literaire almanak LiFFt opgericht. Je moet het maar durven in de huidige tijd, ook in Rusland: een nieuw literair tijdschrift oprichten. In het voorjaar gebeurde het toch: het eerste nummer van de literaire almanak LiFFt kwam uit. Het initiatief werd gesteund door de Russische Schrijversbond, de Internationale Schrijversbond en de Schrijversbond van de Krim. Hoofdredactrice werd Margarita Al.
   De almanak heeft een regionaal uitgangspunt: het moet de literaire werelden van alle Russische regio's vertegenwoordigen om zo een 'verenigd al-Russisch literair proces' te helpen bevorderen. In 2016 kwamen er drie landelijke en vier regionale edities (Kaliningrad, Kaloega, Rjazan en Moskou) van LiFFt uit.
   Op regionaal niveau wordt het regionale principe ook nagevolgd: in de Moskouse uitgave waren alle districten van de hoofdstad vertegenwoordigd. Ieder jaar wordt er een festival georganiseerd met schrijvers uit verschillende regio's. Dit jaar lieten schrijvers van de Krim sterk van zich horen.
4. Jaar van de Britse taal en literatuur. 2016 was het jaar van 'de taal en literatuur van Groot-Brittannië' in Rusland. Het jaar werd vormgegeven in een serie festivals en andere activiteiten. Zo werd er een gratis online Shakespeare-cursus gelanceerd en een Shakespeare-trein in de Moskouse metro geopend, compleet met een levende kat. In het Moskouse tsaristische buitenverblijf Jasnaja Poljana vond een vierdaags seminar van docenten, leerkrachten, vertalers, literaire critici en uitgevers van Engelse literatuur in Rusland plaats
   Een grote Britse delegatie was aanwezig op de jaarlijkse Moskouse boekenbeurs Non/fiction, waar Groot-Brittannië de eregast was. Britse schrijvers namen deel aan een literaire tournee langs de Transsiberië Expres tussen Moskou en Krasnojarsk. Veel van deze activiteiten werden georganiseerd en gesteund door de British Council in Rusland.
5. Fazil Iskander overleden. Op 31 juli overleed in Moskou de schrijver Fazil Iskander. Iskander was de schrijver van verhalenbundels en romans als Sterrenbeeld Geitengems en Oom Sandro uit Tsjegem. Vooral dit laatste boek maakte hem ook internationaal bekend.
   Iskander was in 1929 geboren in de deelrepubliek Abchazië, in het tegenwoordig onafhankelijke Georgië. Tsjegem was het Abchazische geboortedorp van zijn moeder, waar hij in zijn kindertijd veel tijd had doorgebracht.
   Andere literaire doden uit 2016 waren onder meer Novella Matvejeva, de eerste zingende dichteres uit de generatie van de sjestidesjatniki (jaren zestigers) die ondanks haar publieke optredens een erg eenzelvig en gesloten persoon was.
   Daarnaast overleden de Petersburgse kenner van de Zilveren Eeuw Joeri Zobnin, de uitgever, literatuurwetenschapper en vertaler Nikita Stroeva, en de directeur van de 'legendarische' Parijse uitgeverij YMCA-PRESS, die als eerste gedichten van Marina Tsvetajeva en Anna Achmatova en GOELAG-Archipel van Aleksandr Solzjenitsyn uitgaf.