Rusland in 2017 (10): religie en samenleving

René Does

Als vervolg op zes eerdere series op deze site, over de ontwikkelingen in Rusland in de jaren 2011 en 2012, 2013, 2014, 2015, 2016 en de ontwikkelingen in het eerste decennium van deze eeuw, start nu een serie over de ontwikkelingen in Rusland in 2017. De serie wordt weer gemaakt op basis van de speciale dikke eindejaarsbijlage van de kwaliteitskrant Nezavisimaja Gazeta (Onafhankelijke Krant), van 28 december 2017.

De redactie van Nezavisimaja Gazeta behandelt in de jaarlijkse bijlage veertien onderwerpen (dit jaar iets andere dan vorig jaar): algemene ontwikkelingen, politiek, economie, Russische regio's, 'nabije' buitenlandse politiek (de veertien andere voormalige sovjetrepublieken die al dan niet lid zijn van het Gemenebest van Onafhankelijke Staten), buitenlandse politiek (buiten de voormalige Sovjet-Unie), wetenschap, onderwijs, gezondheidszorg, militaire zaken, religie en maatschappij, cultuur, kunst, literatuur en televisie.

De keuzes van de redactie zijn vaak voorspelbaar, maar soms ook onverwacht. Hieronder het tiende deel, over religie en samenleving.

1. Orthodox terrorisme. Radicale orthodoxe gelovigen ondernamen activiteiten die als 'orthodox terrorisme' kunnen worden betiteld. Ze werden gepleegd door activisten van de beweging 'Christelijke Staat - Heilig Rusland' en speelden zich af rond de première van de film Matilda van regisseur Aleksej Oetsjitel over de liefdesrelatie tussen prima-ballerina Matilda Ksjesinskaja en de toekomstige tsaar Nicolaas II aan het einde van de negentiende eeuw.
   
   

   Klik op de foto voor de trailer van de film.

   De activisten vonden deze film 'heiligschennis'. Ze gingen ook tot actie over: op 31 augustus werden er door onbekenden flessen met brandstof naar de filmstudio van Oetsjitel in Sint-Petersburg geworpen en op 4 september gebeurde hetzelfde bij de ingang van bioscoop Kosmos in Jekaterinboerg, waar de film zou worden vertoond. Voor die laatste daad werd de 38-jarige Denis Moerasjov gearresteerd.
   Op 13 september schreef de leider van Christelijke Staat, Aleksandr Kalinin, op sociale media dat de recente stroom dreigtelefoontjes, waardoor scholen en handelscentra moesten worden gesloten door de veiligheidsdiensten, onderdeel waren van de maatschappelijke campagne tegen Matilda. Op 19 september werden de leiders van Christelijke Staat, onder wie Kalinin, gearresteerd. Hun rechtszaak zou in 2018 plaats vinden.
2. Moslims de straat op als steun voor de Rohinja in Myanmar. Als steunbetuiging aan de vervolgde moslimminderheid van de Rohinja in Myanmar gingen op 3 september ongeveer 2.000 moslims de straat op in Moskou. De betoging was officieel niet toegestaan, maar werd ook niet uiteengedreven door de Moskouse politie.
   De betogers scandeerden leuzen als 'Boeddhisten zijn terroristen!' Onder de betogers was onder meer het Tsjetsjeense parlementslid Adam Delimchanov. Een dag later gingen in de Tsjetsjeense hoofdstad Grozny opnieuw duizenden betogers de straat op onder leiding van de Tsjetsjeense president Ramzan Kadyrov. Kadyrov noemde de vervolging van de Rohinja een 'misdaad tegen de menselijkheid' en vergeleek de militaire leiders van Myanmar met kampopzichters in de Duitse nazikampen.
   Toen moslims op 10 september op het Paleisplein in Sint-Petersburg nogmaals wilden protesteren, werd deze demonstratie voorkomen door de politie. Daarna riep Kadyrov alleen nog op tot materiële steun aan de Rohinja.
3. Verbod op Jehova-getuigen. Nadat het Russische Ministerie van Justitie een inval had gedaan in het Russische hoofdkantoor van de Jehova-getuigen in Sint-Petersburg, richtte het zich op 23 maart tot het Opperste Gerechtshof van Rusland met het verzoek om de Jehova-getuigen tot 'extremistische organisatie' te bestempelen en de activiteiten van de religieuze beweging in Rusland te verbieden.
   Op 20 april werd de aanklacht door het Opperste Gerechtshof overgenomen. Lagere rechtbanken sloten later in het jaar gebouwen van de Jehova-getuigen en verboden uitgaven van de beweging. Hogere beroepszaken en een klacht tegen Rusland door de Jehova-getuigen bij het Europese Hof voor de Rechten van de Mens veranderden hier niets aan. Het Europese Hof verordonneerde Rusland op 1 december om vóór 23 maart 2018 het verbod nader te verklaren, maar de verwachting was dat Rusland niet aan dat verzoek gevolg zou geven.
4. Eerste proefschrift in de theologie verdedigd. Op 1 juni werd er voor het eerst in Rusland met succes een dissertatie in de theologie verdedigd. Het ging om het proefschrift Oplossing van het probleem van de Russische Godsleer in de achttiende eeuw in de synthese van de heilige Filaret, metropoliet van Moskou van aartspriester Pavel Chodzinski. De plechtigheid riep protesten op in de Russische academische gemeenschap, omdat veel wetenschappers theologie niet als wetenschappelijke discipline willen erkennen.
   Op bezwaren dat zijn onderzoek een 'persoonlijk karakter' had, antwoordde Chodzinski dat er in de geesteswetenschappen geen volkomen onvooringenomen kennis bestaat. Ingebrachte bezwaren tegen de verlening van de titel kandidaat in de wetenschappen aan Chodzinski werden niet ontvankelijk verklaard.
   'De breed belichte invoering van theologie in het systeem van de geesteswetenschappen werd door velen beschouwd als teken van de vergroeiing van de Kerk met de staat en verlies van onafhankelijkheid van de academische gemeenschap', zo meldt de Nezavisimaja Gazeta.
5. 500 jaar Reformatie. In 2017 werd herdacht dat 500 jaar eerder de Reformatie was begonnen. Alle vieringen hadden een sterk oecumenisch karakter.
   De belangrijkste festiviteit in Rusland rond de herdenking was de overdracht van de bisschoppelijke Peter en Paul-kerk in Moskou aan de Evangelisch-Lutherse Kerk in aanwezigheid van de Duitse president Frank-Walter Steinmeier.