Dit is het archief van Ablak van de jaargang 2008.

Inhoudsopgave nr.1 (februari) 2008

REDACTIONEEL

ACHTERGROND

Oost-Europa leeft in Berlijn

In Nederland mag de belangstelling voor Oost-Europa tanende zijn, in Berlijn is dit zeker niet het geval.

ACTUALITEIT

Servië: pro-Europese kandidaat wint

TABEL

Kredietcrisis

ONDERWIJS

Conflicterende geschiedenisboeken

De etnische segregatie in kosovo tussen de Albanezen en Serviërs komt ook in het onderwijs tot uitdrukking en dan met name in het geschiedenisonderwijs. Een reportage van Jorie Horsthuis.

FOTOREPORTAGE

Dubbelwerk in Roemenië

Thomas Donker fotografeerde Roemenen met een dubbele baan.

ONDERWIJS

'Vergeet niet waar je vandaan komt'

Het gaat nog steeds niet goed met het onderwijs aan Roma-kinderen in Oost-Europa, zoals blijkt uit het afstudeeronderzoek van Liefke Dolmans in de Hongaarse provincie Borsod-Abaúj-Zemplén.

REPORTAGE

Met de ogen dicht

De Nederlandse fotograaf Friso Spoelstra en de Duitse journaliste Inge Bell waren in Bulgarije op een bruiloft van de Pomaken. Een fotoreportage.

KUNST

Roemeense schilders en hun kunst

Monica Bota en Vlad Nicolae op bezoek in de ateliers van vier Roemeense schilders.

BOEKBESPREKINGEN

Marko Attila Hoare, The History of Bosnia. From the Middle Ages to the Present Day. Besproken door Maja Nenadovic
Willem Kwekkeboom (tekst) en Jan-Reinier van der Vliet (foto's), Wonen in Oost-Europa van Sofia tot Tallinn. Besproken door Herman W. Hoen
Jan Willem Bos e.a. (red.), Twaalf jaar Roemenië Bulletin (1994-2006). Een keuze uit de artikelen. Besproken door Vlad Nicolae
Michael Palin, Het nieuwe Europa van Michael Palin. Besproken door Marco van Duyvendijk
Jan Willem Bos, Roemenië. Besproken door Monica loana Bota

AGENDA

Oost-Europa leeft in Berlijn

Marlies Ootes

Dalende interesse in Oost-Europa? In antwoord op deze constatering in het interview met hoogleraar Oost-Europese Studies Raymond Detrez in de vorige editie van Ablak, ditmaal een positieve noot: in Berlijn is Oost-Europa aan de orde van de dag.

Vanuit Berlijn is het slechts tachtig kilometer tot de Oder-Neisse grens, de veelbesproken grens tussen Duitsland en Polen. Met de trein ben je in minder dan vijf uur in Praag. Elke dag vertrekken er zes vliegtuigen naar Moskou.
Lees het hele artikel

Omhoog

Servië: pro-Europese kandidaat wint

László Marácz

De Servische presidentsverkiezingen van 2 februari zijn gewonnen door de pro-Europese kandidaat, zittend president Boris Tadic. Hij versloeg zijn uitdager, de kandidaat van de extreem nationalistische Servische Radicale Partij, Tomislav Nikolic, in twee ronden.

Het leek er na de eerste ronde nog goed uit te zien voor Nikolic, die deze met 40 procent (tegen Tadic 36 procent) van de stemmen had gewonnen. Geen van de kandidaten had in de eerste ronde een absolute meerderheid gehaald. In een nek-aan-nek-race scoorde Tadic met 50,5 procent een nipte meerderheid. De opkomst van 67 procent was voor Servische begrippen ongekend hoog.
Lees het hele artikel

Omhoog

Kredietcrisis

Jan Limbeek

Alle transitielanden in Midden en Zuid Europa kunnen grote nadelen ondervinden van de wereldwijde financiële crisis. Dat blijkt uit de credit crunch risk index van de Amerikaanse risicoverzekeraar AON, met 12 vestigingen in Nederland, in samenwerking met Oxford Analytica.
Bekijk de grafiek

Omhoog

Omgang met Plattenbau

Herman W. Hoen

In 2004 traden acht landen met een communistische erfenis toe tot de Europese Unie (EU) en in 2007 volgden Bulgarije en Roemenië. Met de oostwaartse uitbreiding van de EU bedraagt het aantal inwoners uit voormalig communistische landen ruwweg 20 procent van de EU-ingezetenen.

De woonsituatie van deze mensen heeft in de beginperiode van de transitie betrekkelijk weinig aandacht gekregen. Ten onrechte, zo menen Willem Kwekkeboom en fotograaf Jan-Reinier van der Vliet, want de wijze waarop mensen zijn gehuisvest is van groot belang voor hun welbevinden en met een vijfde van de inwoners met die achtergrond is er goede aanleiding hun woonsituatie voor het voetlicht te brengen. Zij trokken door de landen aan de oostgrens van de Unie op zoek naar de veranderingen in de woonomstandigheden van de nieuwe lidstaten. In Wonen in Oost-Europa. Van Sofia tot Tallinn doen zij in woord en beeld verslag van hun bevindingen.
Lees de recensie

Omhoog

Twaalf jaar Roemenië Bulletin

Opgericht in 1994 op initiatief van het Roemenië Comité, hield het Roemenië Bulletin in december 2006, aan de vooravond van Roemenië’s toetreding tot de EU, op te bestaan. Ongeveer een jaar later is er onder de redactie van Jan Willem Bos, Sorin Alexandrescu, André Kom en Cornelia Golna een verzameling artikelen verschenen die in de 72 nummers van het tijdschrift gepubliceerd zijn. Het boek laat welbewust politieke stukken buiten beschouwing, omdat deze over het algemeen zeer tijdgebonden waren.

Erg handig is dat de bijdragen in dit boek gegroepeerd zijn in negen verschillende hoofdstukken met verschillende thema’s. Dit betekent dat iedereen op zoek kan gaan naar onderwerpen die hem of haar aanspreken. En de keus is werkelijk heel breed, zowel voor ‘Roemenië-kenners’ als voor leken die voor het eerst met dit land in aanraking komen.
Lees de recensie

Omhoog

Inhoudsopgave nr.2 (mei) 2008

REDACTIONEEL

INTERVIEW

Oliver Dulic

Kort voor de Servische parlementsverkiezingen van 11 mei bracht parlementsvoorzitter Oliver Dulic een bezoek aan ons land. Margreet Strijbosch sprak met hem.

DEMOGRAFIE

Door de demografische bodem gezakt

Monica Bota schetst de grote lijnen van de demografische ontwikkelingen van de afgelopen decennia in Midden Europa en de Balkan

Demografie in tabellen

Minder mensen in Midden-Europa

De landenspecialisten van Ablak beschrijven (aspecten van) de vaak sombere demografische stand van zaken in de landen van Midden-Europa en de Balkan:
Polen, Servië, Roemenië, Tsjechië, Kroatië, Hongarije, Bulgarije, Slowakije, Bosnië-Herzegovina.

OOST-EUROPESE STEDEN

Een wandeling door de tijd in Sarajevo

Erik Nijsten bezocht de in de geschiedenis veel geplaagde hoofdstad van Bosnië-Herzegovina.

INTERVIEW

Ivan Colovic

In dit interview vertelt de Servische etnograaf Ivan Colovic hoe het discours in de Servische politiek sterk door mythes wordt ingevuld.

FOTOALBUM

Tatra-dans

REPORTAGE

BigBand in Bratislava

De Nederlandse BigBand Tetzepi gaf concerten in Bratislava en Boedapest en kwam enthousiast terug van zijn mini-tour. Een reisverslag van medebandleidster en saxofoniste Esmée Olthuis.

ACHTERGROND

Csángó-cultuur onder druk

In een tweede artikel over de Hongaarse Csángó's in Roemenië beschrijft Péter Csikós de cultuur van dit circa 250.000 zielen tellende volk.

OOST-EUROPESE STEDEN

Sighisoara: Saskische stad aan de Kokel

Bent u gecharmeerd van graaf Dracula? Breng dan een bezoek aan zijn geboortestad Sighisoara in Transsylvanië.

BOEKBESPREKINGEN

Guido Snel, Mr Lugosi's butler. Besproken door René Does

Door de demografische bodem gezakt

Monica Bota

Bijna twee decennia zijn voorbijgegaan sinds het opengaan van het IJzeren Gordijn. Sindsdien zijn er veel veranderingen over alle Centraal- en Oost-Europese landen gewaaid. Welk effect hebben deze gehad op de demografische situatie van deze landen?

De omvang, structuur en spreiding van een bevolking zijn veelzeggende indicatoren van hoe een maatschappij leeft en hoe zij onderworpen is aan veranderingen en nieuwe omstandigheden. De sociaal-economische geschiedenis en de toekomst van naties wordt duidelijk aan de hand van geboorte- en sterftecijfers en migratie.
Lees het hele artikel

Omhoog

Demografie Midden-Europa in tabellen

Jan Limbeek

In tabel 1 is in de prognose voor 2025 in veel landen van Midden-Europa en de Balkan nog geen grote daling van het bevolkingsaantal zichtbaar. De vergrijzing eist haar tol later. In 2050 is bijna overal sprake van een - meestal aanzienlijke - bevolkingskrimp.

Ten opzichte van 2007 is in 2050 volgens de prognose de bevolking van zeven landen met een vijfde of meer afgenomen: Bulgarije -35 procent, Moldova -24 procent, Estland -23 procent, Letland -22 procent, Roemenië -21 procent, Polen -20 procent en Bosnië-Herzegovina -20 procent.

Dit zijn prognoses. Een betere economische situatie, specifieke regeringsmaatregelen en onverwachte ontwikkelingen kunnen betere cijfers opleveren. Natuurlijk zijn slechtere resultaten dan verwacht ook mogelijk.
Bekijk de tabellen

Omhoog

Demografie: Polen

Anna Nowak

Mijn broer Przemek is 33 jaar oud en al jaren op zoek naar een vaste baan met een redelijk salaris. Helaas voor hem balanceren in Polen de lonen voor mensen zonder hogere opleiding meestal op de rand van het absolute bestaansminimum en zelfs mensen met een beroepsopleiding moeten het dikwijls hebben van klusjes. Daarom besloot Przemek zijn geluk elders te beproeven en in Engeland te gaan werken.

Przemek is niet de enige die in het buitenland betere levensomstandigheden zoekt: al een aantal jaren vindt een aanhoudende uitstroom plaats van mensen die worden aangetrokken door de voor Poolse begrippen gigantische lonen die in West-Europa als gewoon gelden. Inmiddels heeft deze 'zoektocht naar brood' de omvang aangenomen van een emigratiegolf, die zijn weerga niet kent.
Lees het hele artikel

Omhoog

Demografie: Servië

Morries Leeraert

De bevolking van Servië wordt zowel kleiner in omvang als ouder. Een laag geboortecijfer, de toegenomen levensverwachting en een substantiële emigratie van jonge mensen zullen het land structurele demografische problemen bezorgen.

Volgens een laatste peiling telt Servië sinds 1 januari van dit jaar 7.395.600 inwoners. Het Yugoslav Survey Association berekende dat dit een 'drastische vermindering van 1,1 procent' is sinds de laatste volkstelling van 2002 (de cijfers zijn exclusief de regio Kosovo). Sinds 1991 verliest Servië elk jaar 25.000 tot 30.000 mensen, ofwel 0,3 procent van de populatie.
Lees het hele artikel

Omhoog

Demografie: Roemenië

Monica Bota

Het is een bekend feit dat Ceausescu's demografische beleid een van de hardste is geweest in de geschiedenis van de moderne natiestaat. Het is ook een feit dat de Roemeense bevolking de komende eeuw zal lijden onder de gevolgen van dit beleid. Onbekend is dat de internationale en nationale civil society op dit terrein een wonder heeft bereikt in de achttien jaar sinds de revolutie van 1989. Zal de Roemeense overheid dit wonder weten te bestendigen?

Nicolae Ceausescu beloofde in de jaren zestig een snelle economische groei gebaseerd op industrialisatie, urbanisatie en het aanhalen van de banden met West-Europa. Voor Roemenië zou het 'Gouden Tijdperk' aangebroken zijn. Ondersteund door een exponentiële verhoging van het aantal geboortes zou het land een grote industriële natie worden, onafhankelijk binnen het Oostblok.
Lees het hele artikel

Omhoog

Demografie: Tsjechië

Marlies Ootes

Tsjechië zal de euro voorlopig nog niet invoeren. Hoewel de inflatie en rente laag zijn - een belangrijke voorwaarde voor invoering van de gezamenlijke Europese munt - moeten er nog vele andere financiële hervormingen worden doorgevoerd. Oorzaak: een sterke vergrijzing.

Vergrijzing is een probleem waar alle EU-landen mee kampen. Zo ook Tsjechië. Na de val van de Muur namen de mogelijkheden om te studeren, te reizen en carrière te maken toe. Dit leidde tot een sterke daling van het geboortecijfer in de jaren negentig, met een absoluut dieptepunt van 1,1 kind per vrouw rond 2000. Een vruchtbaarheidscijfer onder de 2,1 leidt op de lange duur tot een afname van de bevolking.
Lees het hele artikel

Omhoog

Demografie: Kroatië

Erik Nijsten

De afgelopen twintig jaar waren er grote schommelingen in de bevolkingssamenstelling van Kroatië. Kroatië telde in 1991 nog ruim 4,7 miljoen personen. Bijna 80 procent hiervan was Kroaat. De Serviërs vormden met ruim 11 procent de grootste minderheid. Tien jaar later was de bevolking gedaald tot 4,4 miljoen mensen, waarvan 90 procent Kroaat. De Serviërs waren nog altijd de grootste minderheid, maar hun aandeel daalde tot iets minder dan vijf procent.

De oorlog in Kroatië en buurland Bosnië-Herzegovina had op zowel de samenstelling als de omvang van de bevolking grote invloed. Bijna 300.000 voornamelijk Kroatische Serviërs verlieten tussen 1991 en 1995 Kroatië. Tegelijkertijd zochten meer dan 600.000 Bosnische vluchtelingen hun heil in Kroatië.
Lees het hele artikel

Omhoog

Demografie: Hongarije

László Marácz

De blondine Andi (32) zou wel een gezin willen stichten, maar het zit er voorlopig niet in. Ze heeft een goede baan als handelsmanager bij een telecommunicatiebedrijf in Boedapest. Van haar salaris kan Andi redelijk rondkomen. Ze heeft een leuk ingericht appartement in de omgeving van het Moskou-plein. 'In de weekenden kom ik bij van de werkweek en ga ik het liefst naar een feest. Een gezin en kinderen stel ik nog maar een tijdje uit.'

De prognoses voor de bevolkingsafname in de nieuwe lidstaten van de Euroepse Unie zijn dramatisch. Hongarije vormt geen uitzondering. Het geboortecijfer per vrouw is in Hongarije 1,4. Hongarije zal volgens berekeningen van de Verenigde Naties in 2050 nog geen zeven miljoen inwoners tellen.
Lees het hele artikel

Omhoog

Demografie: Bulgarije

Jana Buhrer Tavanier

'Over vijfentwintig jaar is veertig procent van de inwoners van Bulgarije Roma. Een groot deel van hen zal nauwelijks kunnen lezen of schrijven… Zij die niet willen leren en die niet willen werken zijn de toekomst van Bulgarije. Zij die niet begrijpen waarom ze een condoom moeten gebruiken of waarom en hoe ze Bulgaars moeten spreken. Dit is een tikkende tijdbom die hele generaties en de samenleving als geheel bedreigt. Maar het kan niemand iets schelen.'

Dit is een voorbeeld van een gemiddeld artikel uit een van de meest verkochte landelijke dagbladen. Het zou een schandaal zijn als het niet zo vaak zou voorkomen. Of de discussie over het demografische probleem van Bulgarije nu plaats heeft op straat of tussen experts, vroeg of laat draait het om het Roma-vraagstuk, rond de 'dreiging' die zou uitgaan van de groter wordende groep Roma. Afhankelijk van wie er telt, gaat men ervan uit dat Roma tussen vijf en tien procent van de bevolking van bijna acht miljoen uitmaken.
Lees het hele artikel

Omhoog

Demografie: Slowakije

Marlies Ootes

De toetreding tot de Europese Unie opende voor veel Slowaken de poorten tot de hemel van West-Europa. Het wegtrekken van een belangrijk deel van de beroepsbevolking kan echter niet opgevuld worden door arbeidsmigranten uit het Oosten.

Slowakije is een klein land in het midden van Europa. Zijn 5,4 miljoen inwoners zijn voornamelijk katholiek. Ruim 86 procent van de bevolking is Slowaaks, van de overige 14 procent vormen de Hongaren met elf procent de grootste minderheid. Hoeveel Roma er in Slowakije wonen weet niemand precies, de schattingen lopen uiteen van 89.000 tot 500.000, waarmee ze tussen de 1,6 procent en 9,3 procent van de bevolking zouden vormen. Verder wonen er nog Tsjechen, Russen, Oekraïners, Roethenen en Duitsers.
Lees het hele artikel

Omhoog

Demografie: Bosnië-Herzegovina

Erik Nijsten

Bosnië-Herzegovina worstelt nog altijd met problemen die voortvloeien uit de oorlog die tussen 1991 en 1996 in het land heerste. Op politiek vlak is het land verdeeld, de werkloosheid is nog erg hoog en de demografische ontwikkelingen voorspellen een nieuw probleem voor Bosnië-Herzegovina: de bekostiging van de vergrijzende bevolking.

De laatste volkstelling in Bosnië-Herzegovina vond plaats in 1991. Volgens deze telling woonden er ruim 4,3 miljoen mensen in het land en noemde 44 procent zichzelf moslim, 31 procent Serviër, 17 procent Kroaat en 5,5 procent Joegoslaaf. Sindsdien is er geen volkstelling meer geweest.
Lees het hele artikel

Omhoog

Een wandeling door de tijd in Sarajevo

Erik Nijsten

Wie tegenwoordig door Sarajevo loopt, is al snel een tocht door de tijd aan het maken. Ottomaanse en Habsburgse invloeden zijn overal zichtbaar. De hoofdstad van Bosnië is een van die Balkan-steden waar Oost en West elkaar ontmoeten.

Sarajevo kwam de vorige eeuw meerdere malen in het nieuws. In 1914 werd de stad wereldnieuws vanwege de moord op aartshertog Franz Ferdinand door de Bosnische Serviër Gavrilo Princip. Ter nagedachtenis aan Princip, die handelde tegen de Habsburgse annexatie van Servië en zijn met zijn aanslag 'de eenheid van alle Joegoslaven' nastreefde, stond er op de plek van de aanslag lange tijd een gedenkteken. Tegenwoordig is dit niet meer te zien. Er hangt alleen een plakkaat aan de buitenkant van het museum dat hier gevestigd is.
Lees het hele artikel

Omhoog

Inhoudsopgave nr.3 (juli) 2008

REDACTIONEEL

ACTUALITEIT

Sloveense Si.nergy

Slovenië was in de eerste helft van dit jaar de eerste nieuwe lidstaat die het voorzitterschap van de Europese Unie kreeg. Hoe hebben de Slovenen dit ingevuld?

KOSOVO

Kosovo zaait internationale verdeeldheid

Erik Nijsten zet voor de Kosovo-special de gebeurtenissen in de regio en de internationale reacties hierop op een rij.

Bevolking van Kosovo

De ontwikkelingen sinds 1948 van de grootte en de etnische samenstelling van de bevolking van Kosovo.

Pitbull Servië

Morries Leeraert beschrijft de Servische visie op de kwestie Kosovo.

'Ik ben niet pessimistisch over Kosovo'

Europarlementariër Joost Lagendijk (GroenLinks) volgde als speciale rapporteur van het Europarlement de recente ontwikkelingen in Kosovo op de voet. In dit interview geeft hij zijn visie op de kwestie Kosovo.

'Iedereen weet dat ik Serviër ben'

Na de onafhankelijkheidsverklaring van Kosovo worstelt de Servische minderheid er met de nieuwe verhoudingen. Een reportage.

Verlaten fabrieksterreinen en oud ijzer

Economisch is er in de kersverse staat Kosovo nog veel werk te verrichten, zoals blijkt uiit een reportage van Jorie Horsthuis.

Het spookbeeld 'Groot-Albanië'

Is de onafhankelijkheid van Kosovo de opmaat voor de vorming van een Groot-Albanië. Tatjana Meijvogel-Volk geeft antwoord op deze vraag.

FOTOCOLUMN

REPORTAGE

Op bedevaart

De populairste Oost-Europese bedevaartsbestemming ligt in Bosnië-Herzegovina. Jaarlijks trekken vele duizenden gelovigen naar het kleine Bosnische bergdorp Medjugorje. In 1981 verscheen in dit dorp de Heilige Maagd Maria aan een aantal kinderen. Sindsdien zou ze nog dagelijks aan hen verschijnen. Hoewel de verschijningen in Medjugorje niet door de katholieke kerk worden erkend, wordt de populariteit van het bedevaartsoord er niet minder op. Zelfs Michael Palin bezocht voor zijn boek en tv-serie Het Nieuwe Europa dit kleine dorpje. Er zijn echter ook nog andere bedevaartsoorden, waarvan er twee door Ablak-medewerkers werden bezocht: Aljmaš en Csiksomlyó

Impressies uit Letland

Jan van Steenbergen reisde heel Letland door en kwam razend enthousiast terug. Een reisverslag.

OOST-EUROPESE STEDEN

Cesis, parel in het hart van Letland

Als vervolg op het reisverslag van Jan van Steenbergen maakte Anna Novak een portret van de Letse stad Cesis, die een verborgen schat blijkt te zijn.

BOEKBESPREKING

David P. Hein, Een oorlog die de mijne zou zijn. Een geschiedenis van twee generaties. Besproken door Suzanne Jansen

Sloveense Si.nergy

Hinke Pietersma

In januari dit jaar nam voor het eerst een van de nieuwe EU-lidstaten, namelijk Slovenië, het halfjaarlijkse voorzitterschap van de Europese Unie op zich. In een door euroscepsis geplaagd Europa wilde Slovenië zich hard maken voor enerzijds een verdieping van het Europese integratieproces en anderzijds het uitbreiden van dit proces naar de westelijke Balkan. Ablak sprak met Damian Sedar, de Sloveense voorzitter van de Europese Raadswerkgroep Westelijke Balkan (COWEB), die deze ambitieuze plannen ten aanzien van de westelijke Balkan toelicht.

Volgens Sedar is het versterken van het Europese perspectief voor de westelijke Balkan een natuurlijke prioriteit voor Slovenië, dat als enige land van de regio al is toegetreden tot de Europese Unie. In zijn ogen gaat het om een onvoltooide geschiedenis, waarbij hij Kosovo ziet als het laatste hoofdstuk in de ontmanteling van voormalig Joegoslavië en de Europese integratie ziet als het einddoel. Tegelijkertijd is hij zich ervan bewust dat dit een lange-termijn-proces zal zijn.
Lees het hele artikel

Omhoog

Kosovo zaait internationale verdeeldheid

Erik Nijsten

In februari 2007 presenteerde Martti Ahtisaari, de speciale afgezant van de Verenigde Naties in Kosovo, zijn voorstel over de status van de toen nog Servische provincie. Een jaar later riep Kosovo eenzijdig zijn onafhankelijkheid uit. De verdeeldheid rondom de status van Kosovo - onafhankelijke staat of autonome provincie binnen Servië? - is hiermee echter niet verminderd.

Het eenzijdig uitroepen van de onafhankelijkheid van Kosovo door het Kosovaarse parlement kwam voor weinigen als een verrassing. De onderhandelingen onder leiding van de Fin Ahtisaari hadden immers geen overeenstemming tussen Kosovo en Servië opgeleverd. De Albanese Kosovaren namen uitsluitend genoegen met onafhankelijkheid en de Servische regering wilde dat Kosovo deel van Servië zou blijven uitmaken. Nieuwe onderhandelingen zouden beide partijen geen stap dichterbij brengen.
Lees het hele artikel

Omhoog

Bevolking van Kosovo

Jan Limbeek

De census (uitgebreide volkstelling) van 1981 geldt als de laatste volwaardige census in Kosovo. De census van 1991 is minder betrouwbaar: de gegevens berusten op schattingen aangezien de etnische Albanezen deze census boycotten. De gegevens van 2006 zijn schattingen van het Kosovaarse Bureau voor de Statistiek (SOK). Volgens het SOK woonden er in 2006 2,1 miljoen mensen in Kosovo en 578.000 Kosovaren erbuiten.

Na de Servische nederlaag in de Slag van het Merelveld in 1389 kwam Kosovo onder Ottomaanse overheersing. Deze duurde tot de Eerste Balkanoorlog van 1912. Gedurende die periode gingen veel Turken en Albanezen in Kosovo wonen. Na de Tweede Wereldoorlog was twee derde van de Kosovaarse bevolking van Albanese komaf. Sinds de jaren zestig steeg hun aandeel verder, tot 92 procent in 2006. Na 1991 daalde het relatieve én het absolute aandeel van alle andere etnische gemeenschappen in de Kosovaarse bevolking.
Bekijk tekst en tabel

Omhoog

Pitbull Servië

Morries Leeraert

Kosovo heeft zich onafhankelijk verklaard en wordt door steeds meer landen erkend. Einde verhaal? Zeker niet, en al helemaal niet voor Servië. 'Servië zal blijven strijden voor Kosovo als een onvervreemdbaar deel van ons land', luidt het standpunt van de regering én de oppositie. Het verschil zit 'm in de vraag hoe.

De kwestie Kosovo heeft Servië in maart opnieuw een regeringscoalitie gekost. Het begon met premier Vojislav Koštunica, die één maand na de onafhankelijkheidsverklaring en één maand voor de verkiezingen van 11 mei Kosovo koppelde aan 'Europa': als de EU Servië niet wil met Kosovo, dan wil Servië de EU niet. Het is 'of-of'. Diplomatie was aan Koštunica niet besteed, wat de voortzetting van de samenwerking met de vers gekozen president van Servië en coalitiepartner Boris Tadic zelfs voor Servische begrippen onmogelijk maakte.
Lees het hele artikel

Omhoog

Verlaten fabrieksterreinen en oud ijzer in de tuin

Jorie Horsthuis

Negen jaar na de oorlog ligt Kosovo economisch nog altijd op z'n gat. De verwachtingen van de bevolking zijn hooggespannen nu het land onafhankelijk is. Maar ondertussen is de armoede nog steeds enorm. Een reportage over de economische situatie in Kosovo, met vier portretjes waarin gewone Kosovaren vertellen hoe zij overleven.

Een klein mannetje met een baard en een bruin petje staat voor de moskee in het centrum van Mitrovica. Naast hem staat een kruiwagen met een grote berg wilde spinazie. Een klant voelt wat aan de groene blaadjes en bestelt dan een kilo. 'Spinazie is heel populair in Kosovo,' zegt Besnik Brahimi (28). 'Mensen maken er taart van.' Besnik verdient vier euro per dag, voor veertig kilo verkochte spinazie. Van dat geld moet hij zijn vrouw en twee kinderen onderhouden. Soms heeft hij zondag vrij, als hij het geluk heeft dat hij al zijn spinazie op zaterdag al heeft verkocht. Maar meestal moet hij toch weer terug naar de markt. 'Spinazie gaat kapot als je het te lang bewaart,' zegt hij.
Lees het hele artikel

Omhoog

Aljmaš

Erik Nijsten

In het noordoosten van Kroatië, daar waar de rivieren Drava en Donau samenvloeien, ligt het kleine dorpje Aljmaš. Het is voor velen een geliefde plek om een weekendhuisje te hebben. De rust en de natuur zorgen ervoor dat het in de weekenden tijdens een barbecue goed toeven is onder het genot van zelfgemaakte wijn of rakija. Aljmaš is echter vooral bekend als bedevaartsoord.

Elk jaar op 15 augustus gedenken katholieken over de hele wereld dat Maria na haar dood met haar ziel en lichaam door God in de hemel werd opgenomen. Voor veel Kroaten is de dag ter ere van Maria's tenhemelopneming dé dag om naar een bedevaartsoord te gaan. Op 15 augustus 2003 begaf ik mij samen met een stel vrienden in het holst van de nacht vanuit Osijek op weg naar Aljmaš. Tijdens de vijf uur durende wandeling door de verschillende dorpen zwelde het aantal wandelaars langzaam maar zeker aan tot enkele honderden.
Lees het hele artikel

Omhoog

Csiksomlyó

Péter Csíkós

Het is vroeg in de ochtend als de bus de Hongaars-Roemeense grens passeert. De verderop gelegen fabriekstorens aan de rand van Arad steken mooi af tegen de zachtroze en oranje kleuren rondom de opkomende zon. András nodigt zijn medepassagiers uit om van zijn zelfgestookte Pálinka te proeven. In één teug wordt de brandewijn naar binnen gegoten. De jongeman van achter in de twintig uit het Hongaarse Gyula zit ook in de bus vol bedevaartgangers, op weg naar Roemenië. Doel van de reis is Csíksomlyó.

Elk jaar met Pinksteren trekken vanuit Hongarije en andere delen van de wereld gelovigen naar deze bedevaartsplaats. Met ruim half miljoen bezoekers is de bedevaart in Csíksomlyó de grootste religieuze bijeenkomst van rooms-katholieke Hongaren in Zuidoost-Europa.
Lees het hele artikel

Omhoog

Impressies uit Letland

Jan van Steenbergen

Het tweede land uit het rijtje 'Estland - Letland - Litouwen' mag dan sinds 2004 lid zijn van de Europese Unie, voorlopig is de toeristenstroom uit Nederland nog niet op gang gekomen. Wie het er toch op waagt, bezoekt Riga, bekijkt onderweg het reusachtige paleis Rundale, maakt eventueel nog een uitstapje naar Sigulda of Jurmala en laat de rest van het land links liggen. Een vergissing, vindt Jan van Steenbergen, die er voor Ablak een kijkje ging nemen, want in Letland is veel meer te beleven.

In tegenstelling tot de buurlanden Estland en Litouwen, die al in de Middeleeuwen een plaats hadden op de kaart van Europa, verscheen Letland voor het eerst pas in 1918. Voor die tijd waren begrippen als de 'Letten' en het 'Lets' als zuiver etnografische begrippen voorbehouden aan kenners; het huidige Letland stond bekend als Lijfland en Koerland.
Lees het hele artikel

Omhoog

Inhoudsopgave nr.4 (september) 2008

REDACTIONEEL

ACTUALITEIT

Balkanstaten worstelen met verleden

Over recente politieke ontwikkelingen in Roemenië, Macedonië en Servië.

REPORTAGE

Slobo, breng ons de salade

Ben de Jong was afgelopen zomer op fietsvakantie in Kroatië. Hij bezocht ook de stad Vukovar, die nog steeds herstellende is van de oorlog in de jaren negentig. Een verslag.

Moslimdorp aan de Drina

Strgacina is een moslimdorp in de republiek Srpska in Bosnië-Herzegovina. Erik Nijsten heeft dit dorp de afgelopen jaren enkele malen bezocht en vertelt hoe het zich herstelde van de oorlogsschade uit de jaren negentig.

OPENBAAR VERVOER

Marktwerking en openbaar vervoer

Het openbaar vervoer in Midden-Europa wordt soms de enige positieve erfenis van het communisme genoemd. Herman W. Hoen constateert dat deze erfenis door de nieuwe marktwerking in het openbaar vervoer aan het verschralen is.

Tsjechische treinen

Liefhebbers van treinen en trams kunnen in Tsjechië hun hart meer dan ophalen. Nicolaas A. Kraft van Ermel en Hans Renner geven een korte geschiedenis van het Tsjechische spoor.

Stadsreizen per spoor

Tramlijn 2, Boedapest

Földalatti, Boedapest

Tramlijn 41, Boekarest

Praag

OOST-EUROPESE STEDEN

Tetovo: 'Albanese hoofdstad van Macedonië'

Suzanne Jansen bezocht de gemoedelijke stad in het noordwesten van Albanië.

Portret

First lady op leeftijd

De weduwe van Josip Broz Tito, Jovanka Broz Tito, is inmiddels een hoogbejaarde vrouw. Een portret door Tatjana Meijvogel-Valk.

BOEKBESPREKINGEN

Romnica Radulescu, De trein naar Triëst en Moderne Roemeense verhalen. Besproken door Suzanne Jansen
Olga Togarczuk, De Laatste verhalen. Drie vrouwen over het leven, familie en de dood. Besproken door Greetje van der Werf

AGENDA

Balkanstaten worstelen met verleden

László Marácz

De Balkan worstelt, ondanks alle westerse bemoeienis en Europese stabiliteitspacten, met zijn verleden. Het verleden heeft de politiek en de dagelijkse realiteit in de landen van deze regio in zijn greep. Een illustratie van deze stelling aan de hand van enkele politieke ontwikkelingen in drie landen op de Balkan: Roemenië, dat in 2007 toetrad tot de Unie, kandidaat-lid Macedonië en Servië, dat recentelijk een pro-Europese regering kreeg die alles op alles wil zetten om het veelgeplaagde land te kandideren voor het EU-lidmaatschap.

Roemenië
Roemenië kwam er op 23 juli, toen de Europese Commissie een rapport publiceerde over corruptie in de jongste lidstaten van de Unie, beter vanaf dan buurland Bulgarije. Roemenië had dit keer het geluk dat het bij een reprimande bleef. De Europese Commissie moedigde de Roemenen vooral aan de strijd tegen corrupte politici als de voormalige socialistische premier Adrian Nastase te intensiveren.
Lees het hele artikel

Omhoog

Moslimdorp aan de Drina

Erik Nijsten

Sinds het einde van de oorlog in Bosnië-Herzegovina in 1995 bestaat het land uit de Federatie van moslims en Kroaten en de Republika Srpska, het kleinere Servische deel. Het merendeel van de bevolking in deze Republika Srpska bestaat uit Bosnische Serviërs. De meeste niet-Bosnisch-Servische inwoners hebben tijdens de oorlog het gebied noodgedwongen verlaten. Langzaam maar zeker keren deze vluchtelingen, voornamelijk moslims, terug naar hun geboortegrond om er een nieuw bestaan op te bouwen. Een reportage uit het moslimdorpje Strgacina in Republika Srpska.

November 2004 bracht ik voor het eerst een bezoek aan het kleine dorpje Strgacina. Samen met een Kroatische vriend, Jasmin, bezocht ik een van zijn Bosnische ooms, die sinds enkele jaren is teruggekeerd naar Strgacina. Van een dorp was in 2004 nog helemaal geen sprake. Het merendeel van de huizen was totaal verwoest of zwaar beschadigd.
Lees het hele artikel

Omhoog

Marktwerking en openbaar vervoer in Midden-Europa

Herman W. Hoen

Op het communisme viel veel aan te merken, maar in de steden gold het openbaar vervoer als een efficiënt en aantrekkelijk alternatief voor de auto, waarin niet voldoende kon worden voorzien. Naar Moskous voorbeeld werden in de tweede helft van de twintigste eeuw in veel Midden- en Oost-Europese hoofdsteden metro- en andere vervoerslijnen gebouwd. Na de val van het communisme in 1991 keerden de Midden- en Oost-Europeanen het openbaar vervoer de rug toe en werd de auto heilig verklaard. Marktwerking en politieke afwenteling doen nu de rest. Hoe een mooie erfenis van het communisme teloorging.

Het thema 'openbaar vervoer' heeft het aureool van een onverzadigbare jongensdroom: machtige locomotieven die zich niet laten leiden door de wil van anderen dan de machinist. Dat is overal gelijk en een blik op het internet maakt duidelijk dat er welhaast ontelbare collecties bestaan van allerhande treinstellen, onderverdeeld in types en jaartallen van productie.
Lees het hele artikel

Omhoog

Tramlijn 2, Boedapest

Herman W. Hoen

Boedapest beschikt over een uitgebreid netwerk van tramlijnen. Door marktwerking is het aantal lijnen de laatste vijftien jaar weliswaar uitgedund, maar over de resterende 21 lijnen worden jaarlijks bijna 400 miljoen passagiers vervoerd. De meest bijzondere is tramlijn 2. In minder dan een half uur brengt ze reizigers langs de Pestzijde van de Donau-oever en laat hen tegelijkertijd de belangrijkste attracties van de stad zien. Een ritje met 'de gele slang' van Jászai Mari tér tot Közvágohíd!

Sommige steden hebben het patroon van een schaakbord. Evenwijdig lopende straten staan loodrecht op een aantal andere evenwijdig lopende straten, waardoor een overzichtelijke vlakverdeling van de stad zichtbaar wordt. Dit beeld kennen we van veel Oost-Europese steden, eerst en vooral in Rusland. Andere steden hebben het stratenpatroon van een taart met punten. Dat geldt meer voor de Midden-Europese steden.
Lees het hele artikel

Omhoog

Földalatti, Boedapest

László Marácz

De stad Boedapest is trots op zijn metrolijnen. Ze maken een verplaatsing in de stad eenvoudig en snel. Boedapest heeft drie metrolijnen die in de kleuren geel, blauw en rood op de plattegrond van de stad worden aangeduid. De vierde metrolijn is in aanbouw maar nog lang niet klaar. De kleinste en oudste lijn is de gele lijn. Deze loopt onder de belangrijkste straalweg van Pest, de Andrássy-weg, via het Városliget-stadspark naar de wijk Zugló. Ze wordt de Földalatti (Ondergrondse) genoemd, die doet denken aan een tram- of spoorlijn, maar dan ondergronds.

De blauwe en de rode lijn zijn de belangrijkste metrolijnen van Boedapest omdat ze de verre buitenwijken met het centrum van de stad in Pest verbinden, en de laaggelegen pleinen net aan de andere kant van de Donau, in het heuvelachtige Boeda, met elkaar in contact brengen. Deze twee lijnen zijn na de Tweede Wereldoorlog gebouwd naar het voorbeeld van de metro in Moskou.
Lees het hele artikel

Omhoog

Tramlijn 41, Boekarest

Vlad Nicolae

Tramlijn 41 is er een van uitersten. De lijn verbindt de door communistische flats gedomineerde volkswijken Drumul Taberei, Militari en Crangasi met het veel rijkere noordelijke deel van de stad, waar villa's en glazen kantoorgebouwen de overhand hebben. De 41 is ook verantwoordelijk voor de verbinding tussen twee van de drie grote rivalen van het Roemeense voetbal, Steaua en Rapid. Regelmatig verandert de tram dan ook van een 'vredestram' in een echte 'oorlogstram', wanneer rivaliserende supportersgroepen elkaar het leven zuur maken.

De Roemeense hoofdstad telt nu 25 verschillende tramtrajecten waarop ruim driehonderd tramstellen dagelijks ongeveer 1,2 miljoen passagiers vervoeren, bijna de helft van het bovengronds totale aantal aan passagiers per dag.
Lees het hele artikel

Omhoog

Tetovo: 'Albanese hoofdstad van Macedonië'

Suzanne Jansen

Tetovo ligt in het noordwesten van Macedonië, aan de voet van het Šar-gebergte, de natuurlijke grens tussen Kosovo en Macedonië. Met 86.580 inwoners is het de vierde stad van het land. Van de inwoners is 70 procent etnisch Albanees, 23 procent Macedonisch, 2,7 procent Roma en 2,2 procent Turks. Door de grote concentratie Albanezen wordt Tetovo ook wel 'de hoofdstad van de Albanezen in Macedonië' genoemd. Dit komt onder meer tot uiting in de aanwezigheid van twee Albanese universiteiten en het bestaan van Albanees-Macedonische politieke partijen. De stad heeft een rijke, maar ook roerige geschiedenis. Anno 2008 zijn er nog steeds veel problemen die opgelost moeten worden.

De eerste keer dat ik Tetovo bezocht was in juli 2004. Een middagje maar, op weg van Ohrid naar Skopje. Op zoek naar de 'mooiste moskee van het land', wandelden we wat rond door de stoffige straten van het kleine centrum. Kleine winkeltjes met van alles en nog wat en een lunch bij het enige restaurant dat open was. Na het mooie, maar ook toeristische Ohrid was Tetovo wel een tegenvaller. Gelukkig vonden we uiteindelijk waar we naar op zoek waren geweest: de Sarena Dzamija, oftwel de 'geschilderde' of 'gekleurde' moskee.
Lees het hele artikel

Omhoog

Inhoudsopgave nr.5 (november) 2008

REDACTIONEEL

ACTUALITEIT

Herinnering en vergetelheid

Veertig jaar geleden beleefde Tsjechoslowakije de Praagse Lente. Carlos Reijnen beschrijft hoe de Tsjechen hebben teruggeblikt op deze gebeurtenis.

ACHTERGROND

Servische economie in greep van tajkuni

Ze zijn niet zó rijk en internationaal minder bekend dan hun Russische collega's, maar ook Servië heeft ze nu: tycoons.

POLEN

Naar het einde van de zloty?

Polen wil in januari 2011 toestreden tot de eurozone. Gaat dit lukken?

Poolse economie en munteenheid in tabellen

Belast met historische complexen

Tot de dag van vandaag onderhouden de Polen een moeizame relatie met de grote Russische oosterbuur. Over het Poolse 'Rusland-complex'.

Pools-Hongaarse vriendschap

Met de Hongaren kunnen de Polen bijzonder goed opschieten. Over de historische achtergrond van de Pools-Hongaarse vriendschap.

Voor een autonoom Silezië

Polen is sinds de Tweede Wereldoorlog etnisch een homogene staat. Een kleine Silezische minderheid streeft echter naar meer autonomie.

Hekwerkwijken in Warschau

Rijke Polen verschansen zich in Warschau steeds vaker achter hoge muren. Een reportage uit de 'hekwerkwijk' Marina Mokotów.

Draken aan de Wisla

Polen lezen graag fantasy. Zo ook Anna Renata Nowak, die de belangrijke Poolse schrijvers uit het genre presenteert.

FOTOCOLUMN

MUZIEK

'Etno? Dat is een modeverschijnsel'.

De Servische zangeres Svetlana Spajic zingt groktenje, authentieke zang uit de Dinarische bergen. Een interview.

BOEKBESPREKINGEN

John R. Schindler, Unholy Terror. Bosnia, Al Qa'ida, and the rise of global jihad. Besproken door Edwin Bakker
Anton Dontsjev, Tijden van verandering Besproken door Hellen Kooiman
Scholten Jaap, Heer & Meester. Berichten uit de voormalige dubbelmonarchie. Besproken door René Does
Charlotte Doornhein, László, vermist. Besproken door László Marácz
Krystof Krijt en Pieter J. Goedhart, Tsjecholand. Over Tsjechen en Hollanders. Besproken door Marlies Ootes

Herinnering en vergetelheid

Carlos Reijnen

De Praagse Lente van 1968 geldt nog steeds als een weliswaar naïeve, maar toch vooral idealistische en vreedzame poging om het communistische systeem in Tsjechoslowakije te hervormen. In Tsjechië is de 40-jarige herdenking van de Praagse lente ook een spiegel van de Tsjechische omgang met het communistische verleden. Hoe de Tsjechen terugblikken op de Praagse Lente.

2008 was een herdenkingsjaar. Over de hele wereld herdacht men hervormingen, protesten en opstanden uit het jaar 1968. Amerika stond stil bij de dood van Martin Luther King, Latijns Amerika blikte terug op de Bevrijdingtheologie en in West-Europa herdacht men de studentenprotesten en de opkomst van Nieuw Links. Toch liggen de jaren zestig overal zwaar op de maag. Niet zelden liepen de hervormingen en protesten al snel uit op bandeloze seksuele vrijheid, anarchie en soms geweld, zoals van de Rote Armee Fraktion in Duitsland.
Lees het hele artikel

Omhoog

Servische economie in greep van tajkuni

Morries Leeraert

De meeste Serviërs zijn verre van rijk. Toch betalen ze voor hun dagelijkse benodigdheden vaak meer dan in omringende landen. Brood en zuivelproducten kosten bijna 20 procent meer dan in de buurlanden. Toiletpapier en een pak Pampers zijn zelfs twee keer zo duur als in Nederland. Er is namelijk maar één producent of importeur van deze producten, en ze worden verkocht in drie leidende supermarktketens. Het gebrek aan concurrentie geeft hen de mogelijkheid hun eigen prijzen vast te stellen. Ook Servië heeft tegenwoordig zijn tycoons.

Terwijl de meeste Serviërs proberen rond te komen van een maandsalaris van zo'n 350 euro, is er een kleine groep rijke ondernemers die hele segmenten van de consumptiemarkt beheersen. Mile Jerkovic bijvoorbeeld bezit naast landbouwmachinebedrijven en bioscopen ook achttien busmaatschappijen verspreid over het hele land. Alleen al in 2007 kocht hij tien bedrijven op ter waarde van 21 miljoen euro.
Lees het hele artikel

Omhoog

Naar het einde van de zloty?

Herman W. Hoen

Jarenlang kostte het moeite de lachspieren te onderdrukken bij het uitspreken van de naam van de Poolse munteenheid. De zloty stond sinds de ondergang van het communisme namelijk symbool voor gestadig verlies aan Poolse koopkracht. De tijden lijken echter veranderd. Terwijl westerse financiële markten, geteisterd door de bankencrises, zich ternauwernood staande wisten te houden, kondigde de liberaalconservatieve premier Donald Tusk zelfbewust de Poolse wens van toetreding tot de eurozone per januari 2011 aan. Wat bezielt de Polen om het Sloveense (2007) en Slowaakse (2009) voorbeeld te volgen en op welke wijze kwalificeren ze zich voor de komst van de euro?

De Poolse economie behoort al jaren tot de snelste groeiers van de Europese Unie (EU). Nadat het in het begin van de jaren negentig door een diep dal moest, vond het als een van de eerste transitielanden de weg omhoog. De economische activiteit bevindt zich nu op 170 procent van het niveau bij het begin van de overgang naar een markteconomie in 1990. Het gaat om indrukwekkende groeicijfers die alleen door de Baltische tijgers - Estland, Letland en Litouwen - zijn overtroffen. De groei laat echter onverlet dat Polen op het vlak van monetaire stabiliteit nooit een goede reputatie heeft weten te verwerven.
Lees het hele artikel

Omhoog

Poolse economie en munteenheid in tabellen

Jan Limbeek

Tabel 1. Omvang van het Poolse bbp, 1998-2009

	1998	1999	2000	2001	2002	2003	2004	2005	2006	2007	2008*	2009#
BBP per capita (pps)	8.100*	8.600	9.200	9.400	9.900	10.100	11.000	11.500	12.300	13.300	14.200	15.200
BBP in mld. euro's	153,4	157,5	185,7	212,3	209,6	191,6	204,2	244,4	272,1	308,7	380,9	424,5
BBP in mld. pps	310,5*	331,0	351,5	359,7	377,8	387,1	418,5	438,1	470,3	508,7	541,0	579,6
Reële groei BBP	5,0	4,5	4,3	1,2	1,4	3,9	5,3	3,6	6,2	6,6	5,3	5,0

Opm. pps zijn koopkrachtstandaarden, bedoeld om de prijsverschillen tusen landen te elimineren. De werkelijke welvaartsniveau's worden zo beter zichtbaar.
* Schatting
# Prognose
Bron: Eurostat

Bekijk alle tabellen

Omhoog

Belast met historische complexen

René Does

Dat de Polen en de Russen onderling niet de beste burenrelatie onderhouden is een understatement. De ondergang van het communistische sovjetrijk heeft hier weinig in veranderd. Het zijn echter vooral de Polen die zich ongemakkelijk voelen in de nabijheid van de grote buur. Over het Rusland-complex van de Polen.

De Pools-Russische betrekkingen kenmerkten zich de afgelopen jaren door incidenten en oplopende spanningen. Die hadden ook hun weerslag op de relaties tussen Rusland en de Europese Unie. Zo sprak Polen in het najaar van 2006 een veto uit over het aangaan van onderhandelingen voor een vervolg op het tienjarige Partnerschapsverdrag tussen Rusland en de EU, dat in 2007 afliep. Dit Poolse veto was weer een reactie op het Russische importverbod van Pools rundvlees, dat officieel om voedselhygiënische redenen was afgekondigd, maar door de Polen werd gezien als een strafmaatregel voor de Poolse steun aan de Oranje Revolutie in Oekraïne in december 2004.
Lees het hele artikel

Omhoog

Draken aan de Wisla

Anna Renata Nowak

Ondanks alarmerende berichten van Poolse cultuurpessimisten houden de Polen nog steeds van lezen. Het land wordt overspoeld met bestsellers uit het buitenland, maar de Poolse lezer grijpt ook graag naar werk van eigen bodem. Het favoriete genre van de jongere generatie is fantasy. Over de populairste schrijvers in de fantastyka.

Utopische en escapistische literatuur heeft in Polen altijd een grote schare lezers gehad, maar vooral sinds het succes van The Lord of the Rings zijn ook veel nieuwe, veelbelovende schrijvers en schrijfsters boven komen drijven. Al met al wordt het aantal Poolse auteurs uit heden en verleden, die tot het genre van de sciencefiction, fantasy en horror kunnen worden gerekend, geschat op 141. Sommigen, zoals Stanislaw Lem, Janusz A. Zajdel, Andrzej Sapkowski en Jacek Dukaj, genieten bekendheid in het buitenland, terwijl anderen, zoals Andrzej Pilipiuk, Ewa Bialolecka, Jaroslaw Grzedowicz, Rafal A. Ziemkiewicz en Jacek Piekara, vooralsnog alleen de Poolse markt bedienen.
Lees het hele artikel

Omhoog

Inhoudsopgave nr.6 (december) 2008

REDACTIONEEL

OVERWEGINGEN BIJ DE JAARWISSELING

ACTUALITEIT

Financiële klap voor Rusland

Etnisch stemmen

Geen duidelijke winnaar

ENERGIE

Spin in het web

Op de energiemarkt is Rusland de spin in het web. Gebruikt Rusland deze positie om politieke druk uit te oefenen. De meningen zijn verdeeld.

Tabel

Nijazovs 'Las vegas'

Piet Hermans maakte onlangs een reis door Turkmenistan, een belangrijke energieproducent onder de voormalige sovjetrepublieken. Een fotoreportage.

Russische warmte

De landen van Midden-Europa en de Balkan zijn op energiegebied hecht aan Rusland verbonden. De landenspecialisten van Ablak beschrijven hoe 'hun' land in deze situatie het nationale energiebeleid vormgeeft: Balticum, Polen, Bulgarije, Servië, Roemenië, Hongarije, Tsjechië.

RECEPT

COLUMN

BOEKBESPREKINGEN

Charles king, The ghost of freedom. A history of the Caucasus en Bernard Chiari Hg., Kaukasus. Wegweiser zur geschichte. Besproken door Marc Jansen
Vasili Grossman, Leven en lot.. Besproken door Ivo Pertijs
Arkadi Babtsjenko, De kleur van oorlog.. Besproken door Ivo Pertijs
Peter d'Hamecourt, Petersburg, paradijs in het moeras. Mythes over een dramatisch wereldwonder. Besproken door Charles Hoedt
Peter d'Hamecourt & Julia Klotchkova, Leven als God in Rusland.. Besproken door Nina Brugman

AGENDA

Financiële klap voor Rusland

Jan Limbeek

In de eerste helft van 2008 leek er nog weinig aan de hand met de Russische economie. Alles groeide hard: de export, de import, het begrotingsoverschot, de reële lonen, de economie als geheel. De prijzen rezen de pan uit. De inflatie was gedurende de zomer 15 procent. Het IMF en de Wereldbank waarschuwden in juli ieder apart voor oververhitting van de economie.

De wereldwijde kredietcrisis vanaf september heeft dit beeld echter geheel gewijzigd. Rusland is zwaar getroffen, ook al omdat de olieprijs na juli in een vrije val belandde, terwijl de laatste jaren de schuldenlast sterk toenam. Eind juni 2008 was de gezamenlijke waarde van de beurs (RTS en MICEX) 30.000 miljard roebel (1280 miljard dollar), 90 procent van het bruto binnenlands product van 2007. Sindsdien is de beurswaarde met 70 procent afgenomen.
Lees het hele artikel

Omhoog

Etnisch stemmen

Erik Nijsten

Voor de vierde keer sinds het einde van de oorlog in Bosnië-Herzegovina in 1995, werden afgelopen oktober lokale verkiezingen gehouden. Wederom kozen de meeste kiezers langs etnische lijnen.

Op zondag 5 oktober konden ongeveer drie miljoen kiesgerechtigde inwoners van Bosnië-Herzegovina de weg naar de stembureaus maken om de leden van 149 stadsraden en 140 burgemeesters te kiezen. De opkomst was vrij hoog: 55 procent van de kiesgerechtigden bracht zijn of haar stem uit. De opkomst was daarmee hoger dan de vorige lokale verkiezingen en ook hoger dan verwacht.
Lees het hele artikel

Omhoog

Geen duidelijke winnaar

Monica Bota

Op 30 november wist de alliantie van de Sociaal-Democratische Partij (PSD) en de Conservatieve Partij (PC) de Roemeense parlementsverkiezingen met 33 procent van de stemmen te winnen. Na vier lange jaren in de opositie was de euforie groot, maar van korte duur.

De andere opositiepartij, de Liberaal-Democraten Partij van president Traian Basescu (PD-L), bleek op minder dan één procent te volgen, maar krijgt wel drie zetels meer. De regerende Liberale Partij (PNL) van premier Calin Popescu Tariceanu en de Partij van de Hongaarse Minderheid (ook in de regering) haalden ook de kiesdrempel, met respectievelijk 18 en 6 procent van de stemmen.
Lees het hele artikel

Omhoog

Spin in het web

René Does

Het was Winston Churchill die voor het eerst de kern van nationaal energiebeleid kernachtig samenvatte: 'Diversificatie, diversificatie en diversificatie.' De laatste tijd staat diversificatie in de energievoorziening volop in de belangstelling in de lidstaten van de Europese Unie. Angst voor te grote afhankelijkheid van Rusland is hiervan de belangrijkste reden. Moeten de Europeanen zich zorgen maken?

Energieveiligheid is belangrijk in het moderne leven. In een recent 'briefing paper' van Instituut Clingendael definieert Bas R. Percival energieveiligheid als 'voldoende, betaalbare en betrouwbare bevoorrading van energie'. Dus genoeg, goedkoop en makkelijk verkrijgbaar. Idealiter zou deze veiligheid bereikt moeten worden door 'energieonafhankelijkheid'.
Lees het hele artikel

Omhoog

Balticum

Herman W. Hoen

De Baltische staten - Estland, Letland en Litouwen - ondertekenden in 1998 het Kyoto-protocol en ratificeerden het verdrag in 2002. Daarmee hebben de landen zich verplicht tot emissiereducties van broeikasgassen in de periode 2008-2012 van 8 procent beneden het niveau van 1990. Nu behoren de drie landen tot de snelste groeiers in de Europese Unie en economische groei staat vaak op gespannen voet met het milieubeleid. Derhalve rijst de vraag of en in hoeverre Estland, Letland en Litouwen aan de eisen van het verdrag van Kyoto kunnen voldoen.

Estland, Letland en Litouwen hebben alle drie een sovjetverleden. In de sovjettijd was er een enorme verspilling van energie en nog steeds ervaren buitenlandse bezoekers een te intensief gebruik van energie, bijvoorbeeld als blijkt dat in hotels het raam als thermostaat van de verwarming dient. Alleen door het verder te openen of sluiten kan een aangenamere kamertemperatuur worden verkregen. Tot de sovjeterfenis behoren ook de vervuilde gronden en de hoge emissies van broeikasgassen, in het bijzonder die van kooldioxide (CO2).
Lees het hele artikel

Omhoog

Bulgarije

Hellen Kooijman

Begin november schudden de huizen in en rondom Sofia licht. Er werden aardbevingen variërend van 3,5 tot 2,5 op de schaal van Richter gemeten. De schokken zetten het denken over de gevolgen van een forsere aardbeving weer eens aan. Politici en verschillende wetenschappers menen echter dat het wel mee zal vallen. Anderen, onder wie professor Rangel Gjoerov van de Nieuwe Bulgaarse Universiteit, doen duistere prognoses. Volgens hen zit er een fikse aardbeving aan te komen.

Bulgarije maakte al kennis met zo'n ramp in 1977. Toen verwoestte een aardbeving van 7,4 op de schaal van Richter een groot deel van de stad Svisjtov, aan de Donau. Het idee dat dit nogmaals kan gebeuren, is een nachtmerrie.
Lees het hele artikel

Omhoog

Roemenië

Energiezekerheid en diversificatie zijn kernbegrippen geworden in het Roemeense energiebeleid. Vooral sinds Traian Basescu vier jaar geleden president werd, is Roemenië consequent geweest in zijn poging een sleutelrol aan de Zwarte Zee te spelen en een belangrijke schakel te worden tussen de Europese Unie en de aan olie en gas rijke Kaspische regio. Op energiegebied houdt dit in dat Europa zonder tussenkomst van Rusland ook via Roemenië - door de geplande gaspijplijn Nabucco - van gas voorzien zou moeten worden.

Terwijl buurlanden als Hongarije en Bulgarije de afgelopen jaren de uitgestoken hand van Gazprom aanpakten en onderhandelden over deelname aan Zuidstroom, de directe Russische concurrent van het Europese project Nabucco, bleef Roemenië bij herhaling het belang van een gezamenlijk energiebeleid en het commitment aan 'Europa's meest belangrijke alternatieve aanvoerroute' onderstrepen.
Lees het hele artikel

Omhoog

Hongarije

Hongarije is voor zijn belangrijkste energiebronnen, aardgas en olie, bijna volledig afhankelijk van het buitenland. Bijna honderd procent van het gas wordt inmiddels uit Rusland betrokken. Nu de olie- en gasprijzen stijgen en de energie-afhankelijkheid van Rusland groeit, gaan er ook in Hongarije stemmen op om aan energiediversificatie te doen. Nieuwe technieken maken het nu mogelijk dat de ontginning van de goede, oude steenkool eveneens haalbaar wordt. Het Mecsek-gebergte is de ideale plek daarvoor.

Ten noorden van de zuidelijke stad Pécs ligt het Mecsek-gebergte met een omvang van vijfhonderd vierkante kilometer. Het is een mooi natuurgebied met glooiende heuvels en lage bergen. De hoogste top is de Zengö, die 682 meter boven de zeespiegel ligt.
Lees het hele artikel

Omhoog

Tsjechië

Marlies Ootes

Precies één dag na de ondertekening op 8 juli van het verdrag voor het anti-raketschild met de Verenigde Staten maakte Rusland bekend de oliekraan voor Tsjechië een beetje dicht te moeten draaien. Afgelopen juli ontving Tsjechië 40 procent minder olie dan gepland, in de daarop volgende maanden was dat zo'n 30 procent minder. Hoewel van Russische zijde benadrukt werd dat het één niets met het ander te maken had, werd Tsjechië eens te meer met zijn neus op de feiten gedrukt: de afhankelijkheid van Rusland is negentien jaar na het openen van het IJzeren Gordijn nog altijd groot.

Dit besef is beslist niets nieuws, maar tot nu toe is er nog weinig ondernomen. Al vanaf 1962, het jaar waarin de pijpleiding 'Vriendschap' werd geopend, ontvangt Tsjechië het leeuwendeel van zijn olie vanuit Rusland. Sinds de val van het communisme laaide de discussie over de afhankelijkheid van Russische energie-importen telkens weer op.
Lees het hele artikel

Omhoog